Dirk Drubbel: De weg naar Homo sapiens (deel 6 : De Homo heidelbergensis)

In deel 6 van " de weg naar Homo sapiens" ontmoeten we de Homo heidelbergensis.
We vinden hem in Europa, Azië en Afrika.

De weg naar Homo sapiens - index
http://dirkdrubbel.blogspot.be/2014/08/de-weg-naar-homo-sapiens-index.html

Homo heidelbergensis

http://en.wikipedia.org/wiki/Homo_heidelbergensis
http://de.wikipedia.org/wiki/Homo_heidelbergensis

- De Homo heidelbergensis is een uitgestorven soort van het geslacht Homo die leefde in Afrika en Europa tussen 600 - 200 Ka.

- De fossielen vertonen kenmerken van zowel de Homo erectus als van de Homo neanderthalensis en de Homo sapiens. Sommige onderzoekers zien hem als de laatste gemeenschappelijke voorouder van de H.neanderthalensis en de H.sapiens in Europa en Afrika, anderen beschouwen hem als een louter Europese soort en alzo de voorouder van de H.neanderthalensis.

Timeline
H.erectus -H.heidelbergensis - archaic H.sapiens - H.sapiens

http://anthro.palomar.edu/homo2/mod_homo_1.htm

Chris Stringer

Volgens de paleoantropoloog Chris Stringer zou de Homo heidelbergensis de schakel zijn tussen de Homo neanderthalensis, de Homo denisova en de Homo sapiens.(worden in deel 7 e.v. besproken)
http://de.wikipedia.org/wiki/Chris_Stringer

Homo stamboom (Chris Stringer)

- De Homo erectus, migreerde uit Afrika naar West-Azië en daarna naar Oost-Azië en Indonesië.

De Homo heidelbergensis ontstond uit de Homo erectus en verspreidde zich in Afrika, Zuid-Azië en Zuid-Europa.

- Bij de Aziatische Homo erectus maakt Stringer een afscheiding tussen de Homo pekinensis en de Homo javanicus.

- De Homo antecessor zou een vroege Europese tak van Homo erectus zijn

De Homo floresiensis ontstond op een onbekende plaats it onbekende voorouders en bereikte een afgelegen streek in Indonesië.

http://humanorigins.si.edu/evidence/human-fossils/species/homo-heidelbergensis
http://anthro.palomar.edu/homo2/mod_homo_1.htm
http://www.becominghuman.org/node/homo-heidelbergensis-essay
http://www.eurekalert.org/pub_releases/2012-06/f-sf-hhw060612.php
http://australianmuseum.net.au/Homo-heidelbergensis/
http://efossils.org/page/specimens/Homo%20heidelbergensis
http://www.sci-news.com/othersciences/anthropology/article00369.html
http://www.christopherseddon.com/2009/01/homo-heidelbergensis.html

- overzicht van de gekendste vindplaatsen

Europa

Mauer 1

- In 1907 vond een arbeider Daniel Hartmann een onderkaak (Mauer 1), van 500 -600 Ka oud, in een zandgroeve op 24 m diepte bij het dorp Mauer ten zuiden van Heidelberg en bezorgde zijn vondst aan de professor antropoloog Otto Schoetensack van de universiteit van Heidelberg.

Otto Schoetensack

http://de.wikipedia.org/wiki/Otto_Schoetensack

Mauer 1
(holotype)

- Otto Schoetensack identificeerde Mauer 1 en classificeerde het in een nieuwe soort de Homo heidelbergensis.
http://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0047248409000025

Arago - l' Homme de Tautavel

http://fr.wikipedia.org/wiki/Homme_de_Tautavel

la Caune de l'Arago

- De Arago site is een grot ("caune" in het catalaans) die zich bevindt op 80 m hoogte in een rotsachtige helling langs de "Plaine de Tautavel" waarin de Verdouble rivier stroomt. De site ligt bij Tautavel op 20 km van Perpignan.
De grot ontstond door infiltratie van water in het kalkgesteente.

http://www.hominides.com/html/lieux/caune-de-l-arago-tautavel.php

Henry de Lumley

- In 1963 start de archeoloog Henry de Lumley een methodisch onderzoek van de site.(*)

(*) reeds in 1948 werden er stenen werktuigen uit het paleolithicum gevonden.
http://fr.wikipedia.org/wiki/Henry_de_Lumley

Arago 2

- In 1969 wordt een pre-Neanderthal onderkaak (Arago 2) gevonden, vermoedelijk van een vrouwelijk individu van 40-50 jaar oud.
- Ook in 1970 wordt een pre-Neanderthal onderkaak (Arago 13) gevonden, ditmaal van een 20 jarig individu

Homme de Tautavel
(Arago 21)

- In 1971 vindt de ploeg van Henry de Lumley een goed bewaarde schedel (Arago 21) van 450 Ka oud die de naam
" l'Homme de Tautavel" (*) krijgt.
- In 1979 wordt een wandbeen -parietal bone (Arago 47) gevonden die paste op de Arago 21.

De vondsten worden toegewezen aan de Homo heidelbergensis
(*) de Lumley classificeert hem als Homo erectus tautavelensis

- De schedel van de "Tautavel Man" is robuust met een laag terugwijkend voorhoofd, uitgesproken wenkbrauwbogen, geen uitgesproken kin en een hersencapaciteit van ca. 1100 cc.

- Uit een afgietsel van de inhoud van de schedel kon men opmaken dat er plaats was voor die zones van de hersenen die spraak mogelijk maken.

- Er werden meer dan 80 overblijfselen gevonden behorend een 20-tal individuen o.a een tand (Arago 27), een kuitbeen (Arago 33), een linker heup (Arago 44), een dijbeen (Arago 51), een opperarmbeen (Arago 82) en een onderkaak (Arago 89)
- Uitgaande van de gevonden beenderen kon men opmaken dat de Tautavel Man een lengte had van ca 1.60 m

http://www.culture.gouv.fr/fr/arcnat/tautavel/en/hom_dec_acc.htm
http://www.greatarchaeology.com/tautavel_man.htm

Vuistbijl

- Er werden veel werktuigen gevonden o.a. vuistbijlen, klievers, choppers ... behorend tot Acheulean periode en gemaakt volgens de Levallois techniek.
http://fr.wikipedia.org/wiki/Technique_Levallois
http://en.wikipedia.org/wiki/Acheulean

- Uit de dierlijke beenderen die werden gevonden blijkt dat de grotbewoners uitstekende jagers waren en ook groot wild kon doden.

- Men neemt aan dat de bewoners 400 Ka geleden vuur konden maken

http://www.culture.gouv.fr/fr/arcnat/tautavel/en/index.html
http://humanorigins.si.edu/evidence/human-fossils/fossils/arago-21
http://www.tautavel.com/articles-5/106-194-la-caune-de-l-arago/
http://www.hominides.com/html/lieux/caune-de-l-arago-tautavel.php
http://pyreneescatalanes.free.fr/Thematiques/Batiments/Histoire/CauneDeLArago.php
http://humanorigins.si.edu/evidence/human-fossils/species/homo-heidelbergensis
http://anthro.palomar.edu/homo2/mod_homo_1.htm
http://www.becominghuman.org/node/homo-heidelbergensis-essay
http://www.eurekalert.org/pub_releases/2012-06/f-sf-hhw060612.php
http://australianmuseum.net.au/Homo-heidelbergensis/
http://efossils.org/page/specimens/Homo%20heidelbergensis

Steinheim - Homo steinheimensis

http://de.wikipedia.org/wiki/Homo_steinheimensis

Homo steinheimensis

- In 1933 werd een schedel gevonden in een kiezelgroeve bij Steinheim a/d Murr en werd Homo steinheimensis genoemd..
De schedel met een herseninhoud van 1100 cc en behoorde, gezien de staat van het gebit, waarschijnlijk aan een vrouwelijk individu van een 25 jaar oud.
Hij werd gedateerd op 250 - 300 Ka oud en gecatalogeerd (*)onder Homo heidelbergensis.

- Het betreft hier een éénmalige vondst van een schedel. Er werden geen andere beenderen noch werktuigen gevonden.

1.Gorilla 2.Australopithecus 3.Homo erectus
4.Homo neanderthalensis 5. Homo steinheimensis
6.Homo sapiens

(*) De schedel vertoont gelijkenissen met zowel de schedel van de Homo heidelbergensis als de Homo neanderthalensis. Men zou kunnen gewagen van een overgangsvorm en hij kreeg dan ook het predicaat pre- Neanderthal

http://australianmuseum.net.au/image/Steinheim-skull-/
http://www.evolution-mensch.de/thema/funde/hh_steinheim.php

Atapuerca - Sima de los Huesos

- Sima de los Huesos ( beenderput) is een 12 m diepe schacht die overgaat in een 10 m lange hellend gang die uitgeeft op een 32 m2 grote zaal.
Ze maakt deel uit van het stelsel aan karstgrotten in de Atapuerca inselberg in de Sierra de Atapuerca nabij Burgos/ Noord Spanje. ( zie ook deel 5)

Het is de belangrijkste vindplaats ter wereld van fossielen uit het Midden Pleistoceen.
(*) Een inselberg is een geïsoleerde rotsheuvel die plotseling oprijst in een omgevende vlakte.

http://thenaturalhistorian.com/2013/12/18/geological-context-iv-the-pit-of-bones-an-ancient-death-chamber/
http://www.atapuerca.org/huesosin.htm

- Bij de opgravingen In 1992 werd een quasi volledige schedel (Cranium 5) (*) met bijpassende onderkaak gevonden.
De schedel had een herseninhoud van 1100 cc .

http://atapuerca.evoluciona.org/documents/00/en/gral_foto/content/inici/04_sima_de_los_huesos.html

Cranium 5
"Miguelón"
Sima de los Huesos

Cranium 4
"Agamenon"
Sima de los Huesos

(*) Cranium 5 werd "Miguelón" genoemd naar Miguel Indurain
http://en.wikipedia.org/wiki/Miguel%C3%B3n

De Beenderput !

- Er werden in de Sima de los Huesos meer dan 3000 fossielen (*) gevonden behorend tot minimaal 28 individuen.

- Er werden talrijke beenderen van dieren gevonden waaronder een groot aantal van de holenbeer, maar ook van de wolf, lynx e.a.

(*) Mogelijk vielen er mensen in de schacht en kwamen ze om. Gezien de grote hoeveelheid modder die werd aangetroffen zouden ze eventueel door modderstromen in de schacht zijn terechtgekomen. Het ontbreken van werktuigen en andere tekenen die erop wijzen dat de site bewoond werd, wordt door enkele wetenschappers geïnterpreteerd als zou de site een begraafplaats geweest zijn.

Pelvis 1
"Elvis"
Sima de los Huesos

Er werd ook een bijna volledig bekken gevonden dat "Elvis" (*) werd gedoopt

(*) Het bekken (pelvis) werd "Elvis" genoemd naar de bekende " pelvis -bewegingen van Elvis Presley

Juan Luis Arsuaga

- De beenderen werden door een team met de archeologen Eudald Carbonell en Jose Maria Bermudez de Castro en o.l.v. de paleontoloog Juan Luis Arsuaga, over een periode van meer dan 2 decennia opgegraven en samengesteld.

http://en.wikipedia.org/wiki/Juan_Luis_Arsuaga

- In 1997 werden de fossielen gecatalogeerd als Homo heidelbergensis .

Sima de los Huesos
(samengesteld skelet)

- De stevige aanhechtingsplaatsen van de spieren op de schouder en bovenarm Het samengesteld skelet tonen aan dat de Homo heidelbergensis zware fysieke inspanningen leverde.
De brede knie en de stevige aanhechtingsplaatsen op de onderste ledematen duiden op een forse belasting van de benen.
- Zowel de botten van het bovenlijf als het onderlijf hebben enkele kenmerken gemeen met de Homo neanderthalensis.

- Aanvankelijk werden de fossielen met de U-series en de ESR methode gedateerd op 200->300 Ka.
In 2007 wees een TIMS analyse (*) een ouderdom van 530 Ka aan.

(*) Bij een TIMS analyse (Thermal Ionisation Mass Spectrometry) wordt de vorming van ionen thermisch gestimuleerd. De ionen worden door de massaspectrometer gescheiden. De ratio van de verschillende isotopen is een maat voor de ouderdom.
http://serc.carleton.edu/research_education/geochemsheets/techniques/TIMS.html
http://en.wikipedia.org/wiki/Thermal_ionization_mass_spectrometry

Sima de los Huesos
(dijbeen)

Matthias Meyer

- In 2013 slaagde de bioloog Matthias Meyer erin, uit een dijbeen, mtDNA te extraheren en de sequentie te bepalen.
Het aantal ontbrekende mutaties (*) in het oude mtDNA is een maat voor de ouderdom van het dijbeen en wees 400 Ka aan.

(*) "DNA clock" of het tijdsverloop voor het optreden van een mutatie in het mtDNA is een maat voor de ouderdom. Over die maat is men het nog niet eens.
http://www.nature.com/news/studies-slow-the-human-dna-clock-1.11431
http://scitechdaily.com/improved-estimates-of-dnas-mutation-rate-paint-clearer-picture-of-human-prehistory/

- De sequentie van het mtDNA werd vergeleken met dat van de Homo neanderthalensis, de Homo denisova, de Homo sapiens en een chimpansee.
Hieruit bleek dat de Homo heidelbergensis meer verwant was met de Homo denisova dan met de Homo neanderthalensis en een gemeenschappelijke voormoeder (*) moet gehad hebben.
(*) Het betreft hier de sequentie van mtDNA dat enkel door de moeder wordt doorgegeven

- Volgens de antroploog Chris Stringer zou er een kruising hebben plaatsgevonden tussen de Homo antecessor, die c.a. 800 Ka geleden leefde in Atapuerca (*), met de voorouders van de Homo denisova en de Sima de los Huesos Hominin.
(*) zie deel 5

Evolutie volgens Chris Stringer

http://en.wikipedia.org/wiki/Chris_Stringer

- Volgens de antropoloog Svante Pääbo was de Sima de los Huesos hominin de voorouder die ooit in Eurasië leefde en waaruit zowel de Homo denisova als de Homo neanderthalensis voortkwamen.

Evolutie volgens Svante Pääbo

http://en.wikipedia.org/wiki/Svante_P%C3%A4%C3%A4bo

- Verder genetisch onderzoek van kern-DNA kan klaarheid brengen.

http://www.nature.com/news/hominin-dna-baffles-experts-1.14294
http://news.nationalgeographic.com/news/2013/12/131204-human-fossil-dna-spain-denisovan-cave/
http://technology.inquirer.net/32281/scientists-decode-oldest-known-human-dna
http://abcnewsradioonline.com/health-news/pit-of-bones-yields-oldest-known-human-dna.html
http://johnhawks.net/weblog/reviews/neandertals/neandertal_dna/sima-de-los-huesos-dna-meyer-2013.html
http://www.mpg.de/7637951/hominin_from_sima_de_los_huesos
http://news.nationalgeographic.com/news/2013/12/131204-human-fossil-dna-spain-denisovan-cave/
http://www.dailygalaxy.com/my_weblog/2013/12/400000-year-old-human-ancestor-dna-sequenced-suggests-a-complex-pattern-of-evolution-of-neanderthals.html
http://engineeringevil.com/2013/12/04/worlds-oldest-dna-is-recovered-from-a-400000-year-old-thigh-bone-and-provides-a-new-jigsaw-piece-in-the-history-of-evolution/
http://www.sci-news.com/othersciences/anthropology/science-sima-de-los-huesos-hominins-genome-01596.html
http://www.nytimes.com/2013/12/05/science/at-400000-years-oldest-human-dna-yet-found-raises-new-mysteries.html?_r=0

Handbijl
"Excalibur"
Sima de los Huesos

- De handbijl "Excalibur" , gemaakt uit rode kwartsiet, werd als enig voorwerp ontdekt tussen de beenderen van meer dan 30 individuen.
Het enige werktuig dat in de site werd gevonden is voor degenen die van mening zijn dat de site een begraafplaats was een eerste teken van offerande (*) bij een rituele begrafenis.
(*) De handbijl vertoont geen sporen van gebruik en kreeg als bijnaam "Excalibur" naar het zwaard van Koning Arthur.

http://archaeology.about.com/od/lowerpaleolithic/fl/Sima-de-los-Huesos-Spain.htm
http://www.hominides.com/html/exposition/atapuerca-traces-premiers-europeens-0153.php
http://en.wikipedia.org/wiki/Atapuerca_Mountains
http://blogs.e-noticies.com/david-rabada/were_there_ritual_burials_in_the_sima_de_los_huesos_outcrop_atapuerca_range_burgos_spain.html
http://fr.wikipedia.org/wiki/Atapuerca_(site_pr%C3%A9historique)
http://en.wikipedia.org/wiki/Miguel%C3%B3n
http://whc.unesco.org/fr/list/989
http://ma.prehistoire.free.fr/tombe.htm
http://www.nature.com/nature/journal/v452/n7186/full/nature06815.html

Boxgrove

Tibia - Boxgrove Man

- In 1994 werd in een steengroeve in Boxgrove bij Chichester/Zuid Engeland een fragment van een tibia gevonden, die aan de hand van de resten van de toen aanwezige fauna, gedateerd werd op ca.400 Ka.(*)

(*) De dateringen volgens de verschillende technieken liepen sterk uiteen!
ESR : 246 Ka - U series : 350 Ka - Amino acid dating : 413 Ka op marine fauna en 321 Ka op land fauna - Thermoluninescence dating : 202 Ka - Oxygen isotope dating : 392 Ka

Twee jaar later werden twee tanden gevonden die veel gelijkenis vertonen met de tanden uit Mauer.
- De fossielen (*) werden toegeschreven aan de Homo heidelbergensis.
(*) Dit zijn de meest noordelijk gevonden overblijfselen van de Homo heidelbergensis

- Afgaande op de grootte van de tibia was de Homo heidelbergensis vermoedelijk 1.80 m groot voor 80 kg.

- Er werden 250 werktuigen uit vuursteen gevonden, waaronder veel handbijlen, uit de Acheulean periode gedateerd op 500 Ka.

Werktuigen uit vuursteen

Vuistbijl

http://en.wikipedia.org/wiki/Mark_Roberts_(archaeologist)
aanwhttp://www.archaeology.co.uk/specials/the-timeline-of-britain/boxgrove.htm
http://www.crystalinks.com/boxgrove.html
http://en.wikipedia.org/wiki/Boxgrove_Quarry
http://en.wikipedia.org/wiki/Oxygen_isotope_stage

Swanscombe

Swanscombe man

- In 1935 vindt een amateurarcheoloog Alvan Martson een schedelfragment op 8 m diepte in de Barnfield Pit, een steengroeve in Swanscombe, bij de Thames ten Oosten van Londen.
In 1936 vindt hij een tweede bijpassend fragment en in 1955 wordt een derde fragment gevonden.
- De schedel heeft een vermoedelijke hersencapaciteit van 1300 cc, wordt gedateerd op 400 Ka en gecatalogeerd als Homo heidelbergensis (*)

(*) De Swanscombe man was waarschijnlijk een vrouw

- Bij verdere opgravingen in 1968-1972 werden Acheulean vuistbijlen gevonden

http://www.swanscombeheritagepark.co.uk/interpretation.htm
http://en.wikipedia.org/wiki/Swanscombe
http://en.wikipedia.org/wiki/Swanscombe_Heritage_Park
http://www.gravesendreporter.co.uk/news/the_400_000_year_old_swanscombe_skull_1_1499279
http://www.dartfordarchive.org.uk/early_history/magnified/swanscombe_skull.html
http://books.google.be/books?id=2ls4AAAAIAAJ&pg=PA11&dq=Swanscombe+man&hl=fr&sa=X&ei=n_c8UYKbN-SK7Ab33YHQBQ&ved=0CDAQ6AEwAA#v=onepage&q=Swanscombe%20man&f=false
http://books.google.be/books?id=vMuTOLy_Mh8C&pg=PA7&dq=Swanscombe+man&hl=fr&sa=X&ei=H_g8UaXiFYqN7AbZyIHQDw&ved=0CF8Q6AEwCQ#v=onepage&q=Swanscombe%20man&f=false

Ciampate del Diavolo

Ciampate de Diavolo
Voetafdruk van de duivel

- Voetafdrukken in gestolde vulkanische as afkomstig van de uitgedoofde Roccamonfina vulkaan werden volgens de overlevering " ciampate del diavolo" genoemd omdat enkel de duivel over de hete as kon lopen zonder te verbranden.
- Eerst in 2001 werden de afdrukken wetenschappelijk onderzocht. De voetafdrukken werden 325 - 385 Ka geleden gevormd, een periode van 60 jaar waarin voortdurend erupties voorkwamen.

- De 56 voetafdrukken (*) worden toegeschreven aan 3 individuen behorend tot de species Homo heidelbergensis.
(*) De 3 individuen liepen in een voldoende afgekoelde vulkaanas weg van de krater. Uit de diepte van de indrukken van de hielen kan men opmaken dat ze vluchtten voor een nieuwe eruptie.
- Uit de grootte van de voetafdrukken wordt de lengte van de drie geschat op 1.50 m.

Afdruk van hulpmiddel ?

- Naast de voetstappen zijn er + afdrukken merkbaar. Waren dit afdrukken van een of ander hulpmiddel bij het lopen ?

http://en.wikipedia.org/wiki/Ciampate_del_Diavolo
http://historicmysteries.com/oldest-human-footprints-in-europe/

Altamura man :

Uomo di Altamura
"Ciccillo"

- In 1993 ontdekten een groep speleologen in een karstgrot (*) van het Lamalunga grottencomplex bij Altamura/Italië een volledig geraamte gevonden dat volledig ingebed was in druipsteen.
(*)Karst doet zich voor in streken waar kalksteen aan de oppervlakte ligt en wordt aangetast door de chemische verwering door het zure regenwater. Er ontstaan enkele typische landschapsvormen zoals karstgrotten, karstpijpen, dolines e.a.

- Uit de vorm van het bekken kan man uitmaken dat het om een man gaat en uitgaande van het dijbeen had hij een lengte van ca. 1.65 m.

- De datering (*), uitsluitend gesteund op de geomorfologie van het grottencomplex is onnauwkeurig en ligt tussen 150- 400 Ka.
- Voorlopig gaat men er van uit dat het om een Homo heidelbergensis gaat.
(*) Het vrijmaken van het geraamte uit de druipsteen is zeer moeilijk. Het geraamte bevindt zich nog steeds in de grot. In 2009 werd een rib vrijgemaakt voor directe datering en DNA analyse, maar de resultaten zijn nog niet gepubliceerd.

http://en.wikipedia.org/wiki/Altamura_Man
http://de.wikipedia.org/wiki/Altamura-Mann
http://www.altamura.cchnet.it/the-tour-itineraries/the-altamura-man/view?set_language=en
http://www.viaggiareinpuglia.it/at/35/strutturarurale/2386/en/Lamalunga-Cave-and-Altamura-Man-
http://kabwe1.tumblr.com/post/15342345285/altamura-man

Petralona

Petralona schedel
bedekt met stalagmiet

- In 1959 ontdekte een herder, Philipos Chatzaridis, bij het dorp Petralona een 40-tal km ten zuid-oosten van Thessaloníki bij toeval een grot (*) .
(*) Hij was op zoek naar een waterbron voor zijn schapen en hield het ondergronds geluid, veroorzaakt door het spelen van de wind in de grot, met het geluid van een bron.

- In 1960 ontdekte Christos Sarrigiannidis een inwoner uit het dorp de schedel (*) die was ingebed in druipsteen.
(*) Hij zou ook beweerd hebben dat er een gans skelet lag, maar dit is niet meer te verifiëren vermits de dorpelingen ermee aan de haal zouden zijn gegaan. Enkel de ingebedde schedel bleef ter plaatse.

Petralona Man

- In 1968 start de opgraving onder leiding van de antropoloog Aris Poulianos.
Hij dateerde (*) de schedel via een ESR-analyse op de laag waarin hij gevonden werd op 670 Ka en noemde de schedel aanvankelijk Archanthropus europeaus petraloniensis.
http://en.wikipedia.org/wiki/Aris_Poulianos
http://www.aee.gr/english/2apoulianos_biogr/apoul_biogr.html

(*) De dateringen lopen uiteen, er wordt aangenomen dat de ouderdom ligt tussen 200-400 Ka.

- De schedel wordt algemeen toegewezen aan de Homo heidelbergensis.

http://en.wikipedia.org/wiki/Petralona_cave
http://humanorigins.si.edu/evidence/human-fossils/fossils/petralona-1-0
http://www.britannica.com/EBchecked/topic/454101/Petralona-skull
http://www.boneandstone.com/articles/detrich_03.html

Homo cepranensis

Homo cepranensis
( Ceprano man)

- In 1994 werd bij Crepano/Italië door de archeoloog Italo Bidditu een schedeldak ontdekt die aanvankelijk gedateerd werd op 800-900 Ka oud.
De herseninhoud bedraagt ca. 1095 cc
Biddittu beschreef de schedel als Homo cepranesis

- In 2009 werd de schedel door G.Muttoni gedateerd op 450 Ka.

- De schedel vertoont kenmerken van zowel de Homo erectus, de Homo ergaster en de Homo heidelbergensis

- Algemeen wordt aangenomen dat het om een vroege Homo heidelbergensis (*) gaat.

(*) "cepranensis" verwijst dus enkel naar de vindplaats en niet naar een taxonomische eenheid

http://antropus.de/archiv/artikel.php?id=forschung-homo-cepranensis
http://nl.wikipedia.org/wiki/Homo_cepranensis
http://www.bradshawfoundation.com/origins/homo_cepranensis.php
http://www.macroevolution.net/homo-cepranensis.html#.Uf_q8H5CT3g

Schöningen

Schöningen
(Deel waar de speren werden
gevonden en dat gevrijwaard
wordt van ontginning)

- De site is een strook van 60x50 m die tijdens de prospectie van de sedimenten uit het Kwartair werd uitgegraven.
- Ze is gelegen nabij een oppervlaktemijn voor de ontginning van bruinkool in Schöningen in de Landkreis Helmstedt in het Bundesland Niedersachsen /Duitsland.
- De strook maakt deel uit van een vroegere kustlijn waar in het Holstein-interglaciaal (347 -370 Ka) tussen de Elster- en de Saale-ijstijd mensen en dieren leefden.
http://de.wikipedia.org/wiki/Mittelpleistoz%C3%A4n
http://de.wikipedia.org/wiki/Elster-Kaltzeit
http://de.wikipedia.org/wiki/Saaleeiszeit
http://de.wikipedia.org/wiki/Holstein-Warmzeit

Hartmut Thieme

- In de periode 1994-1998 werden er door de archeoloog Hartmut Thieme 8 houten speren gevonden waarvan er zeven vervaardigd waren uit hout (*) van een spar en één uit dennenhout.
(*) De houten speren zijn goed bewaard omdat ze snel bedekt werden met modder en afgesloten bleven van de lucht. Het zuur van de modder werd geneutraliseerd door het hoge gehalte aan kalk in de nabijheid van de bruinkoollagen

- De speren lagen in een strook van 50x10 m die parallel liep met de vroegere kustlijn op een niveau (*) die overeenstemt met het einde van het Holstein-interglaciaal.
(*) De wisselende waterstanden hadden 5 sedimentenlagen gevormd.

Schöningen
(speer)

- De speren waren "vakkundig" vervaardigd : de positie van het zwaartepunt, bepaald door een plaatselijke verdikking, toont aan dat ze als werpspeer werden gebruikt. De vervorming is veroorzaakt door de druk van de sedimenten.
- In de site werd een groot aantal dierlijke resten gevonden van wilde paarden (*), herten e.a. met schraapsporen
(*) Een bekken van een paard bevatte nog een deel van een speer, meteen het bewijs dat de speren als jachtwapen werden gebruikt. - De ouderdom (*) van de speren moet gezien de laag waarin ze werden gevonden liggen rond 350 Ka en behoorde het toe aan de Homo heidelbergensis
(*) Andere bronnen vermelden 270 - 400 Ka

- Er werden ook enkele stenen schraap- en snijwerktuigen gevonden alsook enkele werktuigen gemaakt uit het harde hout van de zilverspar, voorzien van een inkeping, die mogelijk dienst deden als houder (*) voor een schraap- of snijwerktuig.
(*) Indien deze interpretatie klopt is dit het oudste samengesteld werktuig.

Schöningen
( stenen mes)

Schöningen
(meshouder ?)

http://humanorigins.si.edu/evidence/behavior/oldest-wooden-spear
http://de.wikipedia.org/wiki/Sch%C3%B6ninger_Speere
http://archive.archaeology.org/9705/newsbriefs/spears.html
http://dansimcha.wordpress.com/2012/11/06/initial-schoningen-spear-theory-questioned/
http://irisharchaeology.ie/2012/10/the-worlds-oldest-spears-the-schoningen-javelins/
http://www.sci-news.com/archaeology/article00592.html
http://www.historyofinformation.com/expanded.php?id=2981
http://www.icr.org/article/7068/
http://www.denkmalpflege.niedersachsen.de/portal/live.php?navigation_id=12673&article_id=55582&_psmand=45
http://www.palaeon.de/schoeninger-speere.html
http://www.denkmalpflege.niedersachsen.de/portal/live.php?navigation_id=32511&article_id=112370&_psmand=45

Clacton

Clacton speerpunt

- In 1911 werd in Clacton - on- sea / Engeland een speerpunt, gemaakt uit hout van de taxus, opgegraven van c.a. 400 Ka oud.

http://www.finestprospect.org.uk/Palaeo-Meso/Palaeo-meso.htm
http://www.lithiccastinglab.com/gallery-pages/organicprtsclactonspearlrg.htm
http://www.geocaching.com/geocache/GC45XTC_clacton-spear?guid=d5e1a34b-4afe-440e-8ae4-dfbe5586b17d

Vértesszöllös

Vértesszöllös
(achterhoofdsbeen)

- In 1965 werd in Vértesszöllös / Hongarije een achterhoofdsbeen gevonden van 350 Ka oud en dat "Homo erectus seu sapiens palaeohungaricus" (*) werd genoemd.
(*) Betekent "voorhistorische Hongaarse Homo erectus of sapiens". Sinds hij gevonden werd op 21 augustus, de naamdag van Samuel kreeg hij Sam als bijnaam.

- Er wordt aangenomen dat het schedelfragment afkomstig is van een individu die op de evolutielijn ligt tussen de Homo erectus en de archaïsche Homo sapiens en kan dus een Homo Heidelbergensis zijn.

http://en.wikipedia.org/wiki/Samu_(Homo_erectus)
http://books.google.be/books?id=eNcCzHqjNCMC&pg=PA290&lpg=PA290&dq=Vertesszollos+skull&source=bl&ots=JjqCHa8lk5&sig=UGkJ6jzqeuFA2TrbUmNdpGpI-Rg&hl=en&sa=X&ei=8bh_Uor0OY7HswaPyoHgAQ&ved=0CDsQ6AEwAg#v=onepage&q=Vertesszollos%20skull&f=false

Afrika

Rhodesien Man

Rhodesian Man
Broken Hill 1- Kabwe 1
(holotype)

- In 1921 ontdekte de mijnwerker Tom Zwigelaar een schedel (Broken Hill 1) in een lood- en zinkmijn in Broken Hill/Rhodesië (*)
(*) Huidige benaming is Kabwe/Zambia
Er werden behalve de schedel nog fossielen gevonden van een ander individu : een bovenkaak, een scheenbeen, twee dijbeenfragmenten en een heiligenbeen.

- De schedel werd voorgelegd aan de paleontoloog Arthur Smith Woodward die het benoemde als een aparte species de Homo rhodesiensis ,

- De schedel heeft kenmerken (*) die men ook vindt bij de Homo erectus zoals een sagittal keel, een platte hersenpan, uitgesproken wenkbrauwbogen en een occipital torus maar ook modernere kenmerken zoals een minder prognatisch gezicht en een hersenvolume van 1280 cc.

(*) Occipital torus is een uitstulping aan het achterhoofdsbeen dat voorkomt bij de primitieve robuuste species, ook bij de Homo neanderthalensis , maar niet meer bij de Homo sapiens

Sagittal keel

(*) Sagittal keel is een verdikking bovenaan de schedel die waarschijnlijk diende als beveiliging tegen een slag op de schedel en als aanhechtingspunt voor de kauwspieren. De sagittal keel kwam voor bij de Homo erectus en de Homo heidelbergensis maar verdween tijdens de verdere evolutie naar een dunnere schedel om plaats te maken voor een groter hersenvolume.

- Uit de beenderen kan men opmaken dat de Rhodesian man een zeer robuust individu was die door de meeste wetenschappers ingedeeld wordt bij de Homo heidelbergensis.(*)
De fossielen werden gedateerd 125 -300 Ka en 400 -700 Ka !
(*) volgens Tim White is de Homo rhodesiensis de voorouder van de Homo sapiens idaltu die zelf de voorouder is van de Homo sapiens sapiens.

http://en.wikipedia.org/wiki/Homo_rhodesiensis
http://humanorigins.si.edu/evidence/human-fossils/fossils/kabwe-1
http://www.britannica.com/EBchecked/topic/309336/Kabwe-cranium
http://www.waspjournals.co.uk/journals/beforefarming/journal_20022/abstracts/papers/20022_03_s.pdf
http://blogs.smithsonianmag.com/hominids/2012/08/five-accidental-hominid-fossil-discoveries/

Bodo Man

- In 1976 werd in de Awash vallei/Ethiopië door de paleontologen Asfaw, Whitehead en Wood een schedel ontdekt die gelijkenis vertoonde met de Kabwe 1 en als Homo heidelbergensis werd gecatalogeerd.
De schedel werd gedateerd op 600 Ka en had een hersencapaciteit van 1250 cc.
http://en.wikipedia.org/wiki/Berhane_Asfaw

- In de site werden Acheulean werktuigen gevonden samen met dierlijke resten hetgeen er op wijst dat gedode dieren geslacht werden.

- Bij de schedel werden sporen gevonden die aantonen dat na de dood het vlees van de schedel werd geschraapt.

http://en.wikipedia.org/wiki/Bodo_(fossil)
http://www.skullsunlimited.com/record_species.php?id=3910
http://www.britannica.com/EBchecked/topic/1233764/Bodo?anchor=ref892244
http://in-africa.org/wp-content/uploads/2012/12/Rightmire-1996-JHE-Bodo.pdf

Saldanha Man

Saldanha man

- In 1953 ontdekten de archeologen Ronald Singer en Keith Jolly fragmenten van een schedeldak (*) in de archeologische site Elandsfontein bij de stad Hopefield aan de Saldanha baai /Zuid Afrika.
(*) Kreeg de namen Saldanha Man, Saldanha cranium, Hopefield man en Elandsfontein cranium

http://www.tambcd.edu/education/bms/facultystaffstudents/faculty/pdfs/dechow/11dechowanatomicalrecordb114-1152006.pdf
http://www.britannica.com/EBchecked/topic/545817/Ronald-Singer
http://www.britannica.com/EBchecked/topic/305767/Keith-Jolly

- De Saldanha schedel vertoont grote gelijkenis met de Broken Hill schedel en wordt derhalve ingedeeld bij de Homo heidelbergensis.(*)
(*) Aanvankelijk werden beiden beschouwd als Afrikaanse neanderthalers en een archeoloog bedacht zelfs een nieuwe species de Homo saldanensis !
http://en.wikipedia.org/wiki/Saldanha_man
http://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1525/aa.1954.56.5.02a00150/pdf
http://www.sciencemag.org/content/125/3255/973.short
http://in-africa.org/wp-content/uploads/2012/12/Singer-1954-AJPA-Saldanha-skull-vol-12.pdf

Ndutu Man

- In 1973 ontdekte de archeoloog A.A.Mturi een schedel nabij het zoutmeer Ndutu/Tanzania.
- De schedel vertoont veel gelijkenis met de Kabwe schedel en wordt als Homo heidelbergensis gecatalogeerd.
De hersencapaciteit wordt geschat op 1100 cc en de schedel wordt gedateerd op 250-400 Ka.

http://humanorigins.si.edu/evidence/human-fossils/fossils/ndutu
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/6410925
http://in-africa.org/wp-content/uploads/2012/12/Rightmire-1983-AJPA-Ndutu.pdf
http://www.britannica.com/EBchecked/topic/407375/Ndutu

Homo helmei

Homo helmei

- In 1932 werd in Florisbad bij Bloemfontein/Zuid-Afrika door de archeoloog T.F.Dreyer één gedeeltelijke schedel ontdekt die gedateerd werd op 260 Ka.
De herseninhoud werd geschat op ca. 1400 cc

- Prof. Dreyer oordeelde dat de schedel die archaïsche kenmerken vertoonde zoals een ontwikkelde wenkbrauwboog, een dikke schedelwand, laag voorhoofd en gebogen achterhoofdsbeen afkomstig was van een species die een overgangsvorm (*) was tussen de Homo heidelbergensis en de Homo sapiens.

- Hij noemde zijn vondst Homo helmei naar de financier van zijn opgravingen R.E.Helme.
(*) De combinatie van een platte schedel en een groot gezicht wijst op een overgangsvorm.
In algemene termen zou men kunnen gewagen van een Archaïsche Homo sapiens.

http://nl.wikipedia.org/wiki/Homo_helmei
http://www.bradshawfoundation.com/origins/homo_helmei.php

Eurazië

Galilee Man

Galilee Man

- In 1926 werd door de archeoloog Francis Turville-Petre in de grot Mugharet el-Zuttiyeh (*) in Galilea/Israël , een gedeeltelijke schedel gevonden van een Homo heidelbergensis in een laag die gedateerd werd als 200-300 Ka oud.
(*) " De grot van de rovers"

http://en.wikipedia.org/wiki/Galilee_Man
http://en.wikipedia.org/wiki/Francis_Turville-Petre
https://en.wikipedia.org/wiki/Mugharet_el-Zuttiyeh

Besluit

Homo heidelbergensis
(illustratie)

- De afscheiding tijdens de evolutie tussen de Homo erectus en de Homo sapiens breidde zich uit over verschillende honderdduizenden jaren.
- Het feit dat in bepaalde streken de evolutie sneller ging draagt bij tot de verwarring bij het catalogeren van de diverse species. In de periode van versnelde evolutie die liep van 800 Ka tot 100 Ka is het soms moeilijk onze voorouders onder te brengen in één specifieke species.

- In Europa en Afrika worden de populaties na 800 Ka geleden geclassificeerd in een aparte soort de Homo heidelbergensis.

- De Homo heidelbergensis was een robuust individu.(*)
De stevige spieraanhechtingen aan de schouder en bovenarm wijzen op zware fysieke inspanningen en de brede knie duidt op een forse belasting van het onderbeen.
Het bekken is aangepast aan efficiënt bipedalisme en de stevige onderbenen wijzen op grote activiteit.
- De schedel is groot en lang, met een breed gezicht en forse wenkbrauwbogen.
- De kaken zijn fors met betrekkelijk kleine tanden.

Man - vrouw
lengte : 1.85 - 1.45 m
gewicht : 68 - 50 kg
hersenvolume : 1400 - 100 cc

-Het seksueel dimorfisme is vergelijkbaar met de Homo sapiens.
(*) De morfologie van het lichaam kennen we bijna uitsluitend door de fossielen uit de "Sima de los Huesos"

http://australianmuseum.net.au/Homo-heidelbergensis/

Tijdschaal