In deel 8 blijven we bij de Homo neanderthalensis die ook migreerde naar het Oosten en behandelen we de overblijfselen die werden opgegraven in Eurazië.
De weg naar Homo sapiens - index
http://dirkdrubbel.blogspot.be/2014/08/de-weg-naar-homo-sapiens-index.html
http://en.citizendium.org/wiki/neanderthal
 |
| Carmel caves |
Mugharet el-Kebara
 |
| Kebara Cave |
- De archeologen Dorothy Garrod en Francis Turville-Petre deden er reeds opgravingen in de beginjaren van 1930.
http://en.wikipedia.org/wiki/Dorothy_Garrod
http://en.wikipedia.org/wiki/Francis_Turville-Petre
 |
| Ofer Bar-Yosef |
(*) Datering met de ESR methode gaf 60-64 Ka aan, datering met de thermoluminescence gaf 59-61Ka aan
http://en.wikipedia.org/wiki/Ofer_Bar-Yosef
- Het skelet, waarvan de schedel en de onderste ledematen ontbraken, was afkomstig van een Homo neanderthalensis uit het Mousteriaan.
 |
| KMH 2 - Kebara (in situ) |
 |
| Kebara " Moshe" |
- Er werden geen schedelfragmenten gevonden waaruit men kan afleiden dat de schedel werd verwijderd door de medebewoners.
De positie van de bovenste ledematen toont aan dat de begraving plaats had vóór het intreden van de rigor mortis.
http://en.wikipedia.org/wiki/Kebara_Cave
http://donsmaps.com/neanderthalskeletons.html
http://archaeology.about.com/od/kterms/qt/kebara_cave.htm
- De vondst van artefacten uit het Mousteriaan en het Aurignaciaan , alsook fossielen van dieren en sporen van haarden tonen aan dat de grot werd bewoond over een langere periode 60 - 35 Ka geleden.
http://en.wikipedia.org/wiki/Mousterian
http://en.wikipedia.org/wiki/Aurignacian
- Bij opgravingen in de jaren '90 werden artefacten afkomstig van de Homo sapiens uit de Natufian (*) periode gevonden alsook een geul waarin 17 individuen, waaronder 11 kinderen en 6 volwassenen, lagen begraven. Enkelen onder hen hadden de dood gevonden op een gewelddadige manier.
(*) Is een cultuur uit het Mesolithicum in de Levant ( 11-13 Ka geleden)
http://en.wikipedia.org/wiki/Natufian_culture
http://en.wikipedia.org/wiki/Mesolithic
Teshik-Tash
 |
| Teshik Tash cave |
- De site is een grot op 1500 m hoogte in de Hissar bergketen ten Zuiden van Samarkand / Oezbekistan.
 |
| Alexey Okladnikov |
- In 1938 ontdekte de archeoloog Alexey Okladnikov de overblijfselen van een 9 - 10 jarig kind met de kenmerken van de Homo neanderthalensis.
http://en.wikipedia.org/wiki/Alexey_Okladnikov
 |
| Teshik-Tash fossielen (in situ reconstructie) |
 |
| Teshik-Tash schedel v.e. kind |
- De fossielen zijn ca. 70 Ka oud en vertoonden volgens bepaalde antropologen met o.a. Weidenreich (*)kenmerken van de Homo sapiens.
DNA analyse bracht uitsluitsel en bevestigt dat het hier gaat om de Homo neanderthalensis.
(*) Mogelijk waren ze misleid omdat bepaalde kenmerken van de schedel van de Neanderthaler minder tot uiting komen bij een jong kind. Nochtans is de schedel van het kind veel zwaarder en robuuster dan van een huidig 10 jarig kind
 |
| Teshik-Tash ( punt) |
 |
| Teshik-Tash (onafgerwerkte vuistbijl) |
- Er werden in de grot een grote hoeveelheid overblijfselen gevonden van berggeiten alsook verschillende werktuigen van het Mousteriaan type.
http://en.wikipedia.org/wiki/Teshik-Tash
http://www.kunstkamera.ru/en/temporary_exhibitions/virtual/gerasimov/08/
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/22976750
http://piclib.nhm.ac.uk/results.asp?image=002711
Shanidar
 |
| Shanidar cave |
De Bradost berg maakt deel uit van de Zagros bergketen .
 |
| Ralph Solecki |
 |
| Melinda Zeder |
- In de periode 1957-1961 werden er opgravingen verricht door het team van de archeoloog Ralph Solecki. Hierbij werden gedeeltelijke skeletten (Shanidar I- IX) van 9 individuen.
- De recentste fossielen waren van 3 oudere volwassen mannen (Shanidar I, II & V) die de typische kenmerken vertoonden die ook bij de Europese Homo neanderthalensis voorkomt zoals een gezet lichaam en een prognatisch gezicht.
De oudere fossielen waren de overblijfselen van 1 jonge volwassen man (Shanidar II),
1 oudere volwassen man ( Shanidar IV), 2 volwassen vrouwen (Shanidar VI & VIII) en 2 kinderen (Shanidar VII & IX).
http://en.wikipedia.org/wiki/Ralph_Solecki
- In 2007 ontdekte de archeologe Melinda Zeder het onderste deel van een scheenbeen van een kind (Shanidar X)
http://anthropology.si.edu/archaeobio/zeder.html
- Bij de volwassenen werd een verregaande slijtage van de snijtanden vastgesteld, een fenomeen dat ook bij de Europese soort werd vastgesteld en zijn oorzaak vindt in het feit dat de snijtanden als werktuig werden gebruikt om bv. huiden te bewerken.
http://www.britannica.com/EBchecked/topic/538552/Shanidar
- In werktuigen die in de grot werden gevonden waren van het Mousteriaan type.
De fossielen waren afkomstig van de Homo neanderthalensis die in de grot leefden tijdens de periode 35-80 Ka geleden.
http://www.donsmaps.com/clancave.html
Shanidar I
 |
| Shanidar 1 |
 |
| Shanidar 1 opperarmbeen: rechts-links (rechts is minder ontwikkeld) |
 |
| Shanidar I (in situ) |
De schedel vertoonde aan de linkerzijde de impact van een slag (*), opgelopen tijdens zijn jonge jaren, die mogelijks blindheid aan het linker oog veroorzaakte en bovendien een hersentrauma die verlammingsverschijnselen veroorzaakte aan de rechterarm en het rechterbeen. Bovendien werden in de rechterarm breuken vastgesteld met mogelijk amputatie van de rechter onderarm.
(*) Waarschijnlijk opgelopen tijdens een val van de rotsen. een slag met een puntig stenen voorwerp zou waarschijnlijk de dood hebben veroorzaakt.
Het individu was afgaande op de beenderen 35-45 jaar (*) oud en kon, wegens zijn handicap, enkel overleven met de hulp van de groep.
(*) equivalent aan 80 jaar nu
Shanidar II
 |
| Shanidar II |
 |
| Shanidar grot ( gaten in het dak van de grot) |
- Shanidar II was een jonge volwassen man die gezien de verbrijzelde schedel en beenderen waarschijnlijk omkwam door een vallende rotsblok in de grot
In het graf werden pollen van verschillende bloemen gevonden die mogelijks als versiering werden mee begraven (*)
Boven op zijn graf werden een aantal bewerkte vuurstenen gevonden wat een rituele begrafenis doet vermoeden.
(*) De mogelijkheid dat het om een latere contaminatie gaat wordt niet uitgesloten.
Shanidar III
 |
| Shanidar III (gebroken rib) |
 |
| Shanidar III (in situ) |
 |
| Steven Churchill |
(*) Het wapen zou een neerwaartse wonde hebben veroorzaakt, toegebracht met een speer. In die periode was het enkel de Homo sapiens die zich bij de jacht bediende van projectielen.
https://evolutionaryanthropology.duke.edu/people?Gurl=&Uil=1249&subpage=profile
http://historizo.cafeduweb.com/lire/11530-homo-sapiens-a-t-il-zigouille-neanderthalensis.html
http://www.science20.com/news_articles/csi_neanderthal_interspecies_homicide_shanidar_3
Shanidar IV
|
| Shanidar IV (in situ) |
- Shanidar IV was een volwassen man van ca. 30-45 jaar oud.
In zijn graf werden pollen gevonden van een aantal planten met elk een curatieve werking zoals ontstekingsremmend, opwekkend ... wat deed vermoeden dat de overledene een soort "medicijnman" was.
Recent inzicht sluit niet uit dat de pollen afkomstig zijn van planten die er door de woestijnrat werden opgeslagen.
Shanidar X
 |
| Shanidar X (scheenbeenfragment) |
Shanidar X zijn een scheenbeenfragment en voetbeentjes van een 1-2 jarige baby.
http://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0047248407000838
http://en.wikipedia.org/wiki/Shanidar_Cave
http://en.wikipedia.org/wiki/Shanidar_Cave
Amud
 |
| Amud cave |
 |
| Amud 1 |
15- tal individuen, waaronder verschillende kinderen, opgegraven.
- Een goed bewaarde schedel van 41-45 Ka oud (Amud 1) behoorde toe aan een mannelijke Homo neanderthalensis van ca. 25 jaar oud met een schedelinhoud van 1740 cc (*) en een lengte van 1.72 -1.77 m
(*) De schedelinhoud van de latere neanderthalers is blijkbaar groter dan vroegere specimen.
 |
| Amud 7 |
- Bij nieuwe opgravingen in 1991 werd een gedeelte van een skelet (Amud 7) opgegraven dat afkomstig was van een 8-10 maanden oude baby.
http://www.britannica.com/EBchecked/topic/21947/Amud
http://ancientneareast.tripod.com/Amud_Cave.html
http://faculty.ksu.edu.sa/archaeology/Publications/Dating%20Methods/TL%20Dates%20for%20the%20Neanderthal%20Site%20of%20the%20Amud%20Cave.pdf
http://johnhawks.net/node/16593
http://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0047248484710190
http://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0047248407002023
https://www.nespos.org/display/PublicNesposSpace/Amud+-+general+stratigraphy
https://www.nespos.org/display/PublicNesposSpace/Amud+-+human+remain+assemblage
https://www.nespos.org/display/PublicNesposSpace/Amud++-+ESR+1
Tabun
 |
| Tabun cave |
- De Tabun cave is één van de grotten in de "Valley of the caves" (*) op de westelijke uitlopers van de Carmel berg een 20 km ten Zuiden van Haifa/Israël.
(*) Nahal Me'arot
- Afgaande op de overblijfselen blijkt dat de grot werd bewoond gedurende een zeer lange periode van 500-40 Ka geleden
http://www.biblewalks.com/Sites/carmelcaves.html
 |
| Tabun cave ( sedimentlagen) |
- Gedurende die periode heeft zich een 25 m dikke laag sedimenten opgestapeld. In die lagen werden.
De onderste laag bestond uit zeezand wat er op wijst dat toen het zeeniveau ca. 100 m hoger lag.
In de bovenste lagen werden een groot aantal beenderen gevonden van herten die mogelijk door de bewoners naar de opening (*) boven de grot werden gedreven en door die opening vielen waar ze werden gedood.
(*) zie " chimney" op bovenstaande foto )
 |
| Dorothy Garrod |
- Een team van de archeologe Dorothy Garrod deed er opgravingen in de periode 1929-1934.
http://en.wikipedia.org/wiki/Dorothy_Garrod
- In 1934 werden gedeelten van een skelet (Tabun 1) van een volwassen vrouw ontdekt behorend tot de Homo neanderthalensis. De fossielen werden gedateerd op 122 Ka.
 |
| Tabun 1 (schedel) |
 |
| Tabun 1 (opperarmeen) |
http://humanorigins.si.edu/evidence/human-fossils/fossils/tabun-1
http://www.efossils.org/page/boneviewer/Homo%20neanderthalensis/Tabun%20I
 |
| Tabun 2 (Onderkaak) |
- Hetzelfde team ontdekte ook een onderkaak
(Tabun 2) van dezelfde ouderdom.
http://www.skullsunlimited.com/record_species.php?id=2074
 |
| Tabun (Handbijlen) |
- Er werden in de verschillende lagen stenen werktuigen uit vuursteen(*) gevonden achtereenvolgens uit Acheuliaan, Yabrudiaan en het Mousteriaan.
De archeoloog Arthur Jelinek vond tijdens zijn opgravingen van 1967-1972 zo'n 1900 volledige en half afgewerkte werktuigen. Het grootste gedeelte dateerde uit de Acheuliaan en de Yabrudiaan industrie.
(*) De vuursteen werd uitgekapt in een laag die 2 m onder de oppervlakte lag .
http://en.wikipedia.org/wiki/Mousterian
http://en.wikipedia.org/wiki/Yabrudian
http://en.wikipedia.org/wiki/Acheulian
http://en.wikipedia.org/wiki/Tabun_Cave
http://www.jewishvirtuallibrary.org/jsource/Archaeology/carmel.html
http://www.biblewalks.com/Sites/carmelcaves.html
Karain
 |
| Karain cave |
- De Karain cave (*) is deel van een grottencomplex en ligt 370 m hoog op de Oostelijke helling van de Katran berg, die deel uitmaakt van het Taurus gebergte, een 30-tal km ten N-W van Antalya/Turkije.
(*) Black cave
- De archeoloog Ismail Kiliç Kokten leidde er de opgravingen van 1955 tot 1973.
 |
| Karain Cave (Schedelfragment) |
- Er werd een schedelfragment gevonden dat afkomstig was van de Homo neanderthlensis .
De vondst van gereedschappen uit het Acheuliaan, het Mousteriaan en het Auragnaciaan, tonen aan dat de grotten bewoond werden in periodes 300-100 Ka geleden.
 |
| Karain cave (Mousteriaan) |
 |
| Karain cave (Acheuliaan) |
http://whc.unesco.org/en/tentativelists/666/
http://opencontext.org/projects/731B0670-CE2A-414A-8EF6-9C050A1C60F5
http://www.antalya.org/listingview.php?listingID=122
http://www.mucurbelediyesiabprojeleri.com/travel-destination/karain-cave-guide.html
http://www.sunflowerstravel.com/en/info/karacatal.php
Ortvale klde
 |
| Ortvale klde |
- De Ortvale klde (*) site is een spelonk langs de Cherula rivier, een zijrivier die uitmondt in de vallei van de Kvirila rivier, in de lagere hellingen van het Kaukasus gebergte in Georgië .
(*) " de twee ogen spelonk"
 |
| Nikoloz Tushabramishvili |
- De opgravingen startten in 1973 door een team olv. de archeoloo David Tushabramisvili en werden in de jaren '90 verdergezet door Nikoloz Tushabramisvili. In de periode 1973-2001 werden er gedurende 5 seizoenen opgravingen verricht.
- Bij de opgravingen werden er 10 sedimentlagen beschreven waaronder 5 lagen (5,6,7,9,10) met werktuigen en dierlijke fossielen die dateerden uit het Midden Paleolithicum, en 3 lagen (2,3,4) met werktuigen en dierlijke overblijfselen uit het Laat Paleolithicum.
Laag 8 bleek steriel (*) te zijn wat aangeeft dat de grot gedurende een periode van enkele Ka niet bewoond was.
(*) "Steriel" betekent afwezigheid van fossielen en artefacten.
De sedimenten uit het Midden Paleolithicum werden gedateerd (*) op 44-35 Ka en de sedimenten uit het Laat Paleolithicum op 32-21 Ka.
(*) Voor de datering werden de AMS, de ESR en de LT methode gebruikt.
- Uitgaande van de gevonden werktuigen gaan de onderzoekers ervan uit dat de grot in het Midden Paleolithicum bewoond werd door de Homo neanderthalensis (*) en in het Laat Paleolithicum door de Homo sapiens .
(*) Het gaat hier waarschijnlijk over een geïsoleerde groep die begrensd werd door enerzijds het Kaukasus gebergte in het Noorden en anderzijds het Taurus en het Zagros gebergte in het Zuiden.
 |
| Ortvale klde (c,d : obsidiaan werktuigen) |
- In de lagen van het Midden Paleolithicum werden typische werktuigen van de Homo neanderthalensis aangetroffen zoals schrapers e.d. vooral vervaardigd uit vuursteen en een klein percentage (0.4%) uit obsidiaan (*) (vulkanisch glas).
(*) Een opmerkelijk feit is dat de werktuigen uit het laat Paleolithicum niet enkel verfijnder waren maar voor 5 -7% uit obsidiaan waren vervaardigd, wat wijst op een grotere mobiliteit vermits het obsidiaan gesteente verder verwijderd was.
- Uit de overblijfselen van dierlijke herkomst leert ons dat er vooral voor voedsel gejaagd werd op een berggeit, de Kaukasische toer.
http://archaeology.about.com/od/earlymansites/a/ortvale_klde.htm
http://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S030544031100447X
http://www.anth.uconn.edu/faculty/adler/assets/researchprojects/Ortvale%20Klde%202005-small.pdf
http://www.antiquity.ac.uk/projgall/adler295/
Okladnikov cave
 |
| Okladnikov cave |
- Enkele opgegraven beenderen (o.a. een dijbeen) werden gedateerd op 37 Ka.
- De sequentie van geëxtraheerd mtDNA werd vergeleken met 7 verschillende (*) fossielen van Homo neanderthalensis en er bleek een overeenkomst te zijn van 98%.
(*) o.a. uit België ! Spy, Engis ?
http://anthropology.net/?s=Okladnikov%20Cave&searchsubmit=Find+%C2%BB
http://www.newscientist.com/article/dn12711-neanderthals-roamed-as-far-as-siberia.html#.UdEnd35CT3g
http://meeting.physanth.org/program/2012/session38/viola-2012-new-neanderthal-remains-from-chagyrskaya-cave-altai-mountains-russian-federation.html
*** Theorieën over het uitsterven van de Homo neanderthalensis***
 |
| Marcellin Boule |
http://fr.wikipedia.org/wiki/Marcellin_Boule
 |
| Jared Diamond |
- De bioloog Jared Diamond opperde de stelling als zou de Homo neanderthalensis uitgestorven zijn door een pathogene bacterie die door de Homo sapiens werd ingevoerd en waartegen hij geen weerstand had.
http://nl.wikipedia.org/wiki/Jared_Diamond
 |
| Karen Steudel |
http://www.zoology.wisc.edu/faculty/ste/ste.html
 |
| Pat Shipman |
- De paleoantropoloog Pat Shipman opperde de theorie dat toen de Homo sapiens erin geslaagd was de hond te domesticeren hij een groot voordeel hed bij de jacht op klein wild, wat uitermate belangrijk werd in perioden dat het grote wild zeldzaam was
http://anthropology.as.nyu.edu/object/anthro.patshipman
 |
| Steven Kuhn & Mary Stiner |
http://www.nytimes.com/2006/12/05/science/05nean.html?_r=0
http://www.u.arizona.edu/~mstiner/pdf/Kuhn_Stiner2006.pdf
 |
| Chris Stringer |
http://en.wikipedia.org/wiki/Chris_Stringer
 |
| (L) Homo neanderthalensis (R) Cro Magnon |
http://www.guardian.co.uk/science/2013/jun/02/why-did-neanderthals-die-out
 |
| Schema van de Hersenen Blauw : Frontale lob - redenering Geel : Pariëtale lob - integratie zintuigelijke waarnemingen Groen : Temporale lob - gehoor Roze : Occipitale lob - zicht Zwart : Cerebellum - centraal zenuwstelsel |
Bij de Homo sapiens daarentegen, waarvan de ogen in het zonnige Afrika niet dezelfde evolutie hadden doorgemaakt, was er in de hersenen meer ruimte beschikbaar voor de ontwikkeling van de frontale lob, het deel dat instaat voor het redeneringsvermogen.
- Hieruit zou een betere onderlinge communicatie zijn ontstaan, bv.door het mogelijk gebruik van een complexere taal.
Het betere redeneringsvermogen heeft de Homo sapiens waarschijnlijk toegelaten zich beter aan te passen aan de ijstijd, zo is bekend dat hij naalden vervaardigde wat hem in staat stele aansluitende kledij te maken.
- Vele kleine factoren kunnen samen voor een cruciaal voordeel hebben gezorgd.
http://en.wikipedia.org/wiki/Neanderthal_extinction_hypotheses
http://www.plosone.org/article/info:doi%2F10.1371%2Fjournal.pone.0003972
Besluit
- We zijn aanbeland bij het einde van de Homo neanderthalansis die 400 Ka geleden in Europa evolueerde uit de Homo heidelbergensis en uitzwermde tot in Siberië.
- In Afrika evolueerde de Homo sapiens uit dezelfde voorouder en migreerde ca. 45-60 Ka geleden naar Europa.
-De Homo neanderthalensis en de Homo sapiens bevolkten samen Europa tot de neanderthaler nagenoeg uitstierf ca. 30-40 Ka geleden. Enkele geïsoleerde groepen, zoals in Gibraltar, overleefden tot ca. 28 Ka geleden.
- Tijdens die periode ontstond er kruising tussen beide species, daarom bevatten onze genen erfelijk materiaal(*) van de Homo neanderthalensis .
(*) De bioloog Svante Pääbo van het Max Planck Instituut slaagde er in 2009 in de DNA sequentie van de Homo neanderthalensis te ontleden.
Dateringsmethodes
* ESR : (Electron Spin Resonance) is een spectroscopische techniek om vrije radicalen te detecteren.
Straling veroorzaakt na een lange periode de vorming van vrije radicalen in het tandglazuur. Met ESR-spectroscopie worden de vrije radicalen gedetecteerd en mits kalibratie kan de ouderdom van de tanden bepaald worden.
http://nl.wikipedia.org/wiki/Elektronspinresonantie
* Radiometric dating : Radiometrische datering die steunt op het radioactief verval van natuurlijke isotopen met o.a. U/Pb, U/Th, Ar40/Ar39, U238/U234, C14 ...
http://nl.wikipedia.org/wiki/Radiometrische_datering
* Accelerated Mass Spectrometry : Wordt toegepast indien uiterst weinig materiaal beschikbaar is (< 1 mg). De C14 isotopen worden via de massaspectrometer afgezonderd zodat voldoende materiaal beschikbaar is.
http://archaeology.about.com/od/amthroughanterms/g/ams_radiocarbon.htm
http://en.wikipedia.org/wiki/Accelerator_mass_spectrometry
* Amino Acid Dating : Aminozuren zijn optisch actief (d & l configuratie). Enkel het l -Aminozuur komt voor in levende organismen. Na afsterven ontstaat er na verloop van tijd door racemisatie een racemisch mengsel van d- en l- Aminozuren. De verhouding d/l is een maat voor de ouderdomsbepaling.
http://en.wikipedia.org/wiki/Amino_acid_dating
* Oxygen Isotope Stage : is een onderdeel van chronostratigrafie d.i. het dateren van gesteenten.
De methodiek is gebaseerd op het feit dat de 3 isotopen van Zuurstof (99.759% O16, 0.0374% O17, 0.2039% O18) in een bepaalde verhouding aanwezig zijn onder een gebonden vorm in water (H2O).
Er bestaat een evenwicht tussen de gehaltes aan isotopen in de atmosfeer (waterdamp) en de oceanen.
Bij het verdampen wordt dit evenwicht verbroken omdat water met het O16 isotoop gemakkelijker verdampt dan water met de zwaardere isotopen. Wanneer het regent wordt het evenwicht hersteld.
In de ijstijden daarentegen valt op de hogere breedten de neerslag onder de vorm van sneeuw die overgaat in ijs en niet terugvloeit naar de oceanen , waardoor het evenwicht voor langere tijd verbroken wordt : de oceanen bevatten in de ijstijden meer O18 dan in de warmere periodes.
Deze gewijzigde verhouding vindt men terug in het CaCO3 waaruit het skelet is opgebouwd.
http://nl.wikipedia.org/wiki/Marine_Isotope_Stage
 |
| geel = gematigd klimaat bauw = ijstijden |
Wanneer de sedimenten tijdens de meting worden verhit zenden ze een zwak lichtsignaal uit proportioneel met de, in de loop der tijden, ontvangen straling.
http://en.wikipedia.org/wiki/Thermoluminescence_dating
* Paleomagnetisme : Paleomagnetisme is de meting van de richting van het magnetisch veld in gesteenten. Omdat het aardmagnetisch veld in de loop der tijden regelmatig omkeerde kan het als ruwe datering gebruikt worden.
http://nl.wikipedia.org/wiki/Omkering_van_het_aardmagnetisch_veld
http://en.wikipedia.org/wiki/Paleomagnetism
Tijdschaal
http://www.musee-prehistoire-eyzies.fr/homes/home_id24991_u1l2.htm
 |
| Tijdschaal Hominiden |
 |
| Geologisch tijdvak Pleistoceen |
 |
| Prehistorisch tijdvak Paleolithicum |
http://www.hominides.com/html/chronologie/chronologie.php
http://en.wikipedia.org/wiki/Synoptic_table_of_the_principal_old_world_prehistoric_cultures
Werktuigen
http://en.wikipedia.org/wiki/Synoptic_table_of_the_principal_old_world_prehistoric_cultures
Documentatie skelet
http://en.wikipedia.org/wiki/Human_skeleton
http://www.wesnorman.com/lesson1.htm
 |
| Primitieve kenmerken van de schedel (voorbeeld : Homo neanderthalensis) |
Bronnen
Op het spoor van de mens - Richard E.Leakey (ISBN 90 274 9470 3)
Overlevers - Chris Stringer ( ISBN 978 90 468 1130 6)Op het spoor van de mens - Richard E.Leakey (ISBN 90 274 9470 3)
Het verhaal van de mens - dr.Alice Roberts (ISBN 978 90 817 6880 1)
http://hominines.portail-svt.com/index.php?lng=fr
http://www.perfettaletizia.it/archivio/infomazione/evoluzionismo/inglese/2schema.htm
http://en.wikipedia.org/wiki/List_of_transitional_fossils#Human_evolution
http://en.wikipedia.org/wiki/List_of_hominina_fossils
http://www.boneclones.com/catalog-fossil-hominids.htm
http://www.macroevolution.net/human-evolution-chart.html
http://www.macroevolution.net/human-evolution-timeline.html
http://en.wikipedia.org/wiki/List_of_fossil_sites
http://en.wikipedia.org/wiki/Human_evolution
http://www.bradshawfoundation.com/origins/index.php
http://www.teamquitter.com/viewtopic.php?p=221351
http://en.wikipedia.org/wiki/Timeline_of_human_prehistory
http://nl.wikipedia.org/wiki/Prehistorie_van_A_tot_Z
http://en.wikipedia.org/wiki/Homo
http://nl.wikipedia.org/wiki/Homo_(geslacht)
http://www.museumkennis.nl/nnm.dossiers/museumkennis/i004125.html
http://www.pbs.org/wgbh/nova/hobbit/tree-nf.html
http://truthopia.wordpress.com/2009/02/20/i-science-f-the-origin-of-man-evolution-style/
http://www.talkorigins.org/faqs/homs/species.html
http://humanorigins.si.edu/evidence/human-fossils/fossils
http://www.modernhumanorigins.com/
http://www.goldentime.ru/hrs_catalog_homo_1.htm
http://frontiersofzoology.blogspot.be/2012_04_01_archive.html
http://www.becominghuman.org/node/human-lineage-through-time
http://www.pbs.org/wgbh/nova/hobbit/tree-nf.html
http://tolweb.org/treehouses/?treehouse_id=4438
http://www.natuurinformatie.nl/nnm.dossiers/natuurdatabase.nl/i004125.html
http://www.ecotao.com/holism/hu_austral.htm
http://www.pbs.org/wgbh/evolution/humans/humankind/a.html
http://www.evolutietheorie.ugent.be/node/185
http://www.scienceinafrica.co.za/2001/nov/ancestor.htm
http://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1111/j.1469-7580.2008.00871.x/pdf
http://www.modernhumanorigins.com/
http://web.mesacc.edu/dept/d10/asb/origins/koobi/catalog.html
http://fkserv.ugent.be/khk/studies/hoofdstuk%202%20-%20de%20menselijke%20evolutie,%20de%20vroegste%20mens,%20de%20vroegste%20mens%20in%20Europa.pdf
http://exploring-africa.blogspot.be/2008_09_06_archive.html
http://anthropology.ua.edu/bindon/ant270/lectures/hominids2.pdf
http://cogweb.ucla.edu/ep/Paleoanthropology.html
http://tsjok45.wordpress.com/2013/01/http://anthro.palomar.edu/homo/glossary.htm#sectO
http://www.flickriver.com/photos/ideonexus/tags/homo/
http://www.ecotao.com/holism/hu_evo_intro.htm
http://www.andaman.org/BOOK/originals/Weber-Toba/ch5_bottleneck/textr5.htm
http://www.hominides.com/index.php
http://www.zafarrayaneanderthal.com/sites.html
Prachtige website, Dirk! Ik was eigenlijk de Ned.vertaling van cleaver (Acheuliaan) aan't zoeken. Kunt u me helpen? Bedankt! --marc verhaegen - Putte bij Mechelen - m_verhaegen@skynet.be - google "econiche Homo" "greg laden verhaegen" "vaneechoutte waterside"
BeantwoordenVerwijderen