Blog uit Duffel

25 augustus 2013

De weg naar Homo sapiens ( deel 12 : De archaïsche Homo sapiens in Afrika)





In deel 12 komen we ongeveer 200 Ka geleden, na 7 Ma evolutie, aan bij de Archaïsche Homo sapiens.
Volgens genetisch onderzoek evolueerde de Homo sapiens in Oost-Afrika ca. 200 Ka geleden uit een "archaïsche Homo species" (*) tot dewelke de uitgestorven Homo rhodesiensis behoorde.
We bespreken de gevonden overblijfselen in Afrika met o.a. de oudste gevonden fossielen in Omo en Herto die de Archaïsche Homo sapiens genoemd wordt.

http://nl.wikipedia.org/wiki/Archa%C3%AFsche_Homo_sapienshttp://en.wikipedia.org/wiki/Archaic_humans
http://anthro.palomar.edu/homo2/mod_homo_4.htm

(*) De benaming "Archaïsche  Homo species - Archaic Humans " is een typische benaming voor de groep die evolueerde uit de Homo erectus. Tot die groep behoren de Homo heidelbergensis, de Homo rhodesiensis, de Homo neanderthalensis en de Homo antecessor .  
Tot 2003 werd de species Homo sapiens onderverdeeld in de subspecies Homo sapiens neanderthalensis en de Homo sapiens sapiens.
Genetisch onderzoek heeft uitgewezen dat het genoom, het geheel van erfelijke informatie, te verschillend was om van een subspecies te gewagen.
http://en.wikipedia.org/wiki/Anatomically_modern_humans

http://piclib.nhm.ac.uk/results.asp?image=031825


De weg naar Homo sapiens - index
http://dirkdrubbel.blogspot.be/2014/08/de-weg-naar-homo-sapiens-index.html






Vindplaatsen van de archaïsche Homo sapiens
http://anthro.palomar.edu/homo2/mod_homo_4.htm



********  Info *******************************************************************************

- De werktuigen werden verfijnder. De grote vuistbijlen werden vervangen door schilfers, waarbij de kleinere werden gebruikt als speerpunt en de grotere als priemen voor het bewerken van huiden.
Er komen twee periodes voor die gekenmerkt zijn door een veelheid van innovaties




Stillbay industrie

- De "Stillbay industry" is een naam die de archeologen A.Goodwin en C.van Riet Lowe in 1929 gaven aan een technologie voor het vervaardigen van stenen en benen werktuigen. De naam is afgeleid van Stilbaai (Still bay) waar de stijl voor het eerst werd beschreven.
De periode situeert zich in het Midden-Paleolithicum en duurde van ca. 75 - 70 Ka geleden.

Beenderpunten
(Blombos Cave)
schaal = 1 cm

Gegraveerde Oker
(Blombos cave)











Stenen punten (silcrete)
(Blombos cave)
schaal = 5 cm
 - De Stillbay cultuur wordt gekenmerkt door de eerste  abstracte kunst met gegraveerde oker (*), door bewerkte beenderen en door schilfers en speerpunten vervaardigd uit silcrete.(*)
(*) Oker is een geel-bruin pigment dat behoort tot de aardkleuren en voorkomt in het FeO- houdend, niet kristallijn, mineraal Limoniet.

Silcrete is een Si houdend conglomeraat van zand en kiezel.



 - Werktuigen van de Stillbay industrie werden gevonden in de Blombos  cave en de Sibudu cave.
- Gegraveerde oker werd gevonden in Klasies river cave, Blombos cave, Klein Kliphuis, Wonderwerk cave ...



Howiesons poort industrie

- De Howiesons Poort Industry is de naam gegeven aan een cultuur in het maken van stenen werktuigen die zich situeert in het midden Paleolithicum van 65 - 59 Ka.
De naam is afgeleid van de archeologische site Howiesons poort shelter waar de cultuur voor het eerst beschreven werd door A.P. Stapleton sj. en de zoöloog John Hewitt.
  

Beenderpunten
(Sibudu cave)

Beschilderde eierschalen
(Diepkloof Rock Shelter)










- Ook hier treffen we abstracte kunst aan zoals de beschilderde en gegraveerde eierschalen van struisvogels en bewerkte beenderen 





******************************************************************* Info ********************


Homo sapiens in Afrika



Omo


- De Omo fossielen zijn de oudste gevonden fossielen afkomstig van de Homo sapiens. 

Kibish formatie
 - De vindplaats bevindt zich in de Kibish formatie langs de Omo rivier nabij de stad Kibish in het uiterste zuiden van Ethiopië.



- In 1967 ontdekte het team van Richard Leakey er de overblijfselen van de tot nu toe oudste Homo sapiens.

http://www.talkorigins.org/faqs/homs/rleakey.html
http://en.wikipedia.org/wiki/Richard_Leakey


- De vondst bestond uit een schedelfragment en verschillende fragmenten van het skelet en verschillende tanden van één individu (OMO 1) en een schedeldak van een tweede individu (OMO II)


OMO I

OMO I - beenderen
















OMO II
 - Aanvankelijk werd de ouderdom van de fossielen bepaald op 130 Ka via radiometrische U-datering van de oesterschalen die bij de fossielen werden gevonden.








Frank H.Brown
- In 2005 werd de ouderdom door de geoloog Frank Brown bepaald op 195 Ka na radiometrische datering gesteund op het  K40 /Ar40  verval van veldspaat uit puimsteen in de laag vulkanische as waarin de fossielen waren ingebed. 

http://continuum.utah.edu/spring02/frankbrown.htm
http://www.eurekalert.org/pub_releases/2005-02/uou-toh021105.php



- De schedel van OMO II vertoont meer primitieve eigenschappen dan OMO I. Beiden worden als Homo sapiens aanzien waarbij de verschillen uitgelegd worden als een natuurlijke variatie binnen een populatie of behorend tot twee verschillende populaties. 




- In 2001 werd een bijpassend deel van het dijbeen van OMO I gevonden.

http://www.nbcnews.com/id/6976946/ns/technology_and_science-science/t/oldest-humans-now-seen-even-older/







http://en.wikipedia.org/wiki/Omo_remains
http://www.scientificamerican.com/article.cfm?id=fossil-reanalysis-pusheshttp://news.bbc.co.uk/2/hi/4269299.stm
http://www.sciencedaily.com/releases/2005/02/050223122209.htm






Herto


Tim White

- Overblijfselen van de "Herto Man" werden in 1997 gevonden door de paleoantropoloog Tim White bij Herto in de Middle Awash site /Ethiopië
http://en.wikipedia.org/wiki/Tim_D._White
- De fossielen werden gevonden tussen 2 vulkanische lagen in de zogenoemde Herto laag in de Bouri formatie .
Eerst in 2003 werd de vondst openbaar gemaakt.
http://en.wikipedia.org/wiki/Bouri_Formation






Homo sapiens idaltu
(BOU-VP-16/1)
- Er werden 3 schedels opgegraven :

. BOU-VP-16/1 een nagenoeg volledige schedel van een volwassene.
BOU-VP-16/2 een gedeeltelijke schedel van een volwassene
. BOU-VP-16/5 een schedel van een 6-7 jarig kind    

- De ouderdom van de fossielen werd via radiometrische datering van de omsluitende vulkanische lagen bepaald op 160 Ka.

- De schedels van de volwassenen hebben een dikke schedelwand en  een hersencapaciteit van 1450 cc. De schedels zijn lang en smal en vallen buiten de verhoudingen die bij moderne mensen gelden.
De wenkbrauwbogen daarentegen vallen wel binnen die verhoudingen.

- Volgens de onderzoekers stammen de "Herto schedels" af van een populatie op de rand van de moderne mens en wezen ze toe aan een subspecies Homo sapiens idaltu.(*)
Chris Stringer is echter van mening dat de afwijkingen van de schedel geen subspecies verantwoorden. 
(*) "idaltu" betekent "eerstgeborene" in de Afar-taal

- De schedels vertonen post mortem schraapsporen die eerder wijzen op het schoonmaken van de schedel als ritueel bij begraving dan op kannibalisme.


http://www.talkorigins.org/faqs/homs/herto.html
http://www.bradshawfoundation.com/origins/homo_sapiens_idaltu.php
http://www.berkeley.edu/news/media/releases/2003/06/11_idaltu.shtml
 
 

http://www.sciencedaily.com/releases/2005/02/050223122209.htm
http://en.wikipedia.org/wiki/Homo_sapiens_idaltu
http://www.innovations-report.de/html/berichte/geowissenschaften/bericht-19128.html
http://ma.prehistoire.free.fr/idaltu.htm
http://www.nature.com/nature/journal/v423/n6941/full/nature01669.html
http://www.rp-online.de/wissen/leben/aelteste-reste-der-menschheit-gefunden-1.2284639 http://www.christopherseddon.com/2008/12/herto-remains-homo-sapiens-idaltu.html
http://www.bradshawfoundation.com/herto_skulls.php
http://edition.cnn.com/2003/TECH/science/06/11/ethiopia.skulls/
http://news.bbc.co.uk/2/hi/science/nature/2978800.stm



 

Singa


Homo sapiens - Singa
- In 1924 werd bij Singa/Oost Soudan een schedeldak gevonden door de archeoloog  W.R.G. Bond.

- Radiometrische datering van het kalkrijk beslag op de schedel met de U/Th methode wees uit dat de schedel 133 Ka oud was.
Deze ouderdom werd bevestigd door de Oxygen Isotope analysis die  Stage 6 aangaf. 


- De taxonomische indeling werd bemoeilijkt door een pathologische vervorming van het achterhoofdsbeen.
De meeste wetenschappers zijn van mening dat de schedel afkomstig is van een vroege Homo sapiens.

http://humanorigins.si.edu/evidence/3d-collection/singa
http://bluenileprovince.blogspot.be/2012/06/singa-middle-of-funj-sinnar-state-of.html?showComment=1375818525184#c5671080567244833608
http://piclib.nhm.ac.uk/results.asp?image=031825http://www.antiquityofman.com/LatePleistocene_Homo_remains.pdf
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/9740300
http://books.google.be/books?id=EPKGnF7oZXgC&pg=PA258&lpg=PA258&dq=Singa++fossil&source=bl&ots=lR4pKfE1qN&sig=WTwfAu8RIahnDporczsoh2veqTs&hl=nl&sa=X&ei=vU8BUpekE8aNtAbEz4F4&ved=0CHIQ6AEwBg#v=onepage&q=Singa%20%20fossil&f=false


Laetoli


Mary Leakey


- In 1976 werd door een team o.l.v. de archeologe Mary Leakey een schedel (*) ontdekt in de Ngaloba laag bij Laetoli / Tanzania.
(*) Lag verspreid in 21 stukken.
http://www.talkorigins.org/faqs/homs/mleakey.html










Homo sapiens LH 18
(Laetoli Hominid 18)
 - De schedel (LH 18) met een herseninhoud van 1200 cc werd gedateerd op 120 Ka.
- De schedel vertoonde naast archaïsche kenmerken, zoals de nogal uitgesproken wenkbrauwbogen en de uitstulping aan het achterhoofdsbeen, voldoende moderne kenmerken, zoals de bouw van de bovenkaak en de ronde vorm van het achterhoofdsbeen, om hem in te delen bij de archaïsche (*) Homo sapiens.
(*) Niet te verwarren met da archaïsche Homo species of de Archaic Humans  waartoe de Homo neanderthalensis e.a. behoren


 http://in-africa.org/wp-content/uploads/2012/12/Magori-Day-1983-JHE-LH18-fossil.pdf
 http://piclib.nhm.ac.uk/results.asp?image=036058
http://www.britannica.com/EBchecked/media/36977/The-LH-18-cranium-found-in-1976-at-Laetoli-Tanzania
http://ma.prehistoire.free.fr/lh18.htm
http://humanorigins.si.edu/evidence/human-fossils/fossils/ngaloba-lh-18
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/6766536


Eyasi

Lake Eyasi
- Lake Eyasi is een zoutmeer in Tanzania dat gevoed wordt door de Sibiti rivier en in droge periodes bijna volledig is opgedroogd.
- De site bevindt zich aan de oever van het meer nabij de Mumba heuvels.






Ludwig Kohl Larsen
- In 1935 ontdekt een expeditie (*) o.l.v de antropoloog Kohl Lahrsen 3 schedels (Eyasi 1, 2 &3) in de sedimenten aan de oever van het meer.
(*) Staat bekend als de Kohl Larsen expeditie.

http://www.mountainfilm.com/en/2004/film/175/
http://www.germananthropology.com/short-portrait/ludwig-kohl-larsen/374







Eyasi 1

- Eyasi 1 (*) is een gefragmenteerde schedel met delen van het achterhoofdsbeen, het wandbeen en het slaapbeen, waarschijnlijk afkomstig van een volwassen vrouwelijk individu.
(*) Volgens één bron was de hersencapaciteit 100-1150 cc
- Eyasi 2 is een deel van het achterhoofdsbeen en Eyasi 3 bestaat uit schedelfragmenten en tanden.
http://www.artsci.wustl.edu/~trinkaus/2004-Eyasi-AJPA.pdf
http://antropogenez.ru/fossil/333/



- Sinds dan werden nog overblijfselen ontdekt o.a. 2 onderkaken (Eyasi 4 en Eyasi 5), een achterhoofsbeen (Eyasi 6) en een voorhoofdsbeen (Eyasi 7).

- Eyasi 1 lijkt op de Archaïsche Homo sapiens maar had sommige unieke eigenschappen, zoals de suprainiac fossa (*), die het deelde met de Homo neanderthalensis. Het ontbreken van betrouwbare datering werden deze fossielen niet in het bestand van de Homo sapiens opgenomen.
(*) De suprainiac fossa is een ovale inzakking aan het achterhoofdsbeen, typisch voor de Homo neanderthalensis. Er is onenigheid of  de suprainiac fossa  al dan niet ook bij de archaïsche Homo sapiens voorkomt.

M. Dominguez Rodrigo

- In 2007 ontdekken de archeoloog Dominguez Rodrigo en medewerkers een voorhoofdsbeen (EH 06).
EH 06 werd behoort meer dan waarschijnlijk tot dezelfde periode als Eyasi 1.
 http://pendientedemigracion.ucm.es/info/preh/personal/profesoresb/manuel/indice.html




EH 06
(verschillende gezichtspunten)


- Tanden (*) van op dezelfde plaats gevonden tanden van wildebeest werden met de ESR en de Th/U methode gedateerd op 88 -132 Ka.
(*) De tanden behoorden tot dezelfde fossielenassemblage en vertoonden geen slijtsporen die het gevolg zijn van enig transport. Indien dergelijke sporen wel aanwezig zijn kunnen de fossielen van op andere plaatsen verplaatst zijn door bv. water.   






http://in-africa.org/wp-content/uploads/2012/12/Dominguez-Rodrigo-et-al-2008-JHE-new-Eyasi-fossil.pdf
http://books.google.be/books?id=440TmWXToLAC&pg=PT608&lpg=PT608&dq=Eyasi+1&source=bl&ots=jnegjs-348&sig=mZLpyyQVswu2TgJfIdk6rwkRHyI&hl=en&sa=X&ei=H5gKUvnrDsaXPbP8gagL&ved=0CIIBEOgBMAs#v=onepage&q=Eyasi%201&f=false





Jebel Irhoud



Jebel Irhoud

- De site is een grot in de omgeving van Sidi Mokthar /Marokko
http://www.fossilized.org/Human_paleontology/_sites_expanded.php?primy_key=95

- Tot op heden werden er overblijfselen gevonden van 7 individuen.






- Tijdens de ontginning van bariet (*) wordt in 1961 door Emile Ennouchi een schedel (Irhoud 1) van een volwassene met een robuust gezicht ontdekt.
(*) Bariet is een mineraal (BaSO4) dat gebruikt wordt in boorvloeistof bij boringen naar gas of olie.


Irhoud 1
Irhoud 2





 http://antropogenez.ru/fossil/314/
http://antropogenez.ru/fossil/315/
http://humanorigins.si.edu/evidence/3d-collection/jebel-irhoud-1-0

Irhoud 3



- In 1963 wordt dan een schedeldak (Irhoud 2) van een volwassene gevonden en in 1968 volgt een onderkaak met verschillende tanden (Irhoud 3) van een 8-jarig kind.
Later wordt nog een opperarmbeen (Irhoud 4) van een kind ontdekt.
- De schedels hadden een hersencapaciteit van ca.1410 cc. 
http://antropogenez.ru/location/199/



- Eerst in 2007 werd met behoorlijke zekerheid (*) de ouderdom van de Irhoud fossielen door onderzoekers o.l.v. de antropoloog Jean Jacques Hublin bepaald op 160 Ka.
(*) ESR datering in 1991 op tanden van zoogdieren boven de laag waarin Irhoud 4 werd gevonden gaf een tijdsvork van 90-190 Ka
http://www.eva.mpg.de/evolution/staff/hublin/
http://en.wikipedia.org/wiki/Jean-Jacques_Hublin



- Aanvankelijk werden de fossielen toegeschreven aan een " Afrikaanse neanderthaler" (*)
(*) Bepaalde bronnen gewagen nog van Homo rhodesiensis en /of Homo helmei  


Tanya Smith

Irhoud 3
(CT scan)











 - De biologe Tanya Smith voerde een CT-scan uit op het tandglazuur van de tanden uit  Irhoud 4. Hierbij werd aangetoond dat de tanden groeiden op dezelfde tempo als bij de huidige moderne mens. Dit was uiteindelijk de bevestiging dat de Irhoud-fossielen afkomstig waren van de vroege Homo sapiens.

http://www.fas.harvard.edu/~bioanth/tanya_smith/index.htm
http://www.nhm.ac.uk/about-us/news/2007/march/news_11097.html
http://humanorigins.si.edu/evidence/human-fossils/fossils/irhoud-3
http://phys.org/news93013922.html

- De stenen werktuigen die werden gevonden behoren tot de  Mousteriaan - industrie met Levallois techniek.

 http://dienekes.blogspot.be/2011/05/is-jebel-irhoud-father-of-mankind.html
https://en.wikipedia.org/wiki/Mousterian
https://en.wikipedia.org/wiki/Levallois_technique

http://en.wikipedia.org/wiki/Jebel_Irhoud
http://de.wikipedia.org/wiki/Jebel_Irhoud
http://riadzany.blogspot.be/2011/05/did-modern-humans-evolve-in-morocco.html
http://www.eva.mpg.de/evolution/files/irhoud.htm
http://s1.zetaboards.com/anthroscape/topic/2674410/1/
http://cordis.europa.eu/search/index.cfm?fuseaction=news.document&N_RCN=27306



Grotten in Zuid Afrika


Border cave



Border Cave

- De site is een spelonk op de westelijke helling van het Lebombogebergte in de provincie KwaZulu-Natal in Zuid-Afrika
- Het is een zekere Barton (*), een boer uit Swaziland op zoek naar guano als meststof voor zijn land, die in 1940 fragmenten van een schedel en een onderkaak ontdekt.
(*) Andere bron heeft het over "Horton" 



- Wanneer de antropoloog Raymond Dart bevestigt dat de fossielen zeer oud zijn worden er in 1941-1942 gerichte opgravingen uitgevoerd door een universitair team uit Witwatersrand (*). 
(*) Wordt ook de Wits University genoemd uit Johannesburg.


Schedel van Homo sapiens
Border cave

- In 1942 wordt een skelet van een kind ontdekt. Het lag begraven in een graf (*)samen met bewerkte eierschalen als versiering .
(*) In het graf werd rode kleurstof aangetroffen die waarschijnlijk gebruikt was om het lichaam te schilderen voor een rituele begraving.  

Tijdens verdere opgravingen in 1970 wordt een onderkaak van een volwassene ontdekt. 





- De gevonden fossielen werden volgens de ESR - methode gedateerd op 50-90 Ka oud en zijn afkomstig van de Homo sapiens.



Artefacten uit Border cave
Artefacten uit Border Cave









- Bij latere opgravingen werden een groot aantal artefacten gevonden o.a. werktuigen uit ryoliet (*) en vuursteen, tot sierraden bewerkte struisvogeleieren, pijlpunten ... ( 20 -60 Ka)
(*) Vulkanisch uitvloeingsgesteente.

- Op scherpe pijlpunten werden sporen van ricine aangetroffen wat zou betekenen dat  
het gif gebruikt werd bij de jacht.(20 Ka)

http://www.cbc.ca/news/technology/story/2012/07/31/sci-south-africa-fossils.html
http://au.businessinsider.com/oldest-poison-discovered-2012-7


Lebombo bone
- Heel bekend is het " Lebombo been ", (35 Ka) gemaakt van het kuitbeen van een baviaan, en bewerkt met 29 inkervingen.(*)


(*) Mogelijk is het een menstruatiekalender en het bewijs dat de Homo sapiens reeds kon tellen.
http://nl.wikipedia.org/wiki/Lebombo-beentje

http://en.wikipedia.org/wiki/Border_Cave
http://www.wheretostay.co.za/information/topic/3358
http://archaeology.about.com/od/bterms/g/bordercave.htm
http://au.businessinsider.com/oldest-poison-discovered-2012-7
http://www.southafrica.info/travel/cultural/border-cave.htm#.UgZYjn5CT3g
http://www.pnas.org/content/early/2012/07/23/1202629109.abstract
http://www.indiana.edu/~origins/teach/P314/MSA%20reports/BorderCave1.pdf
http://www.scielo.org.za/scielo.php?pid=S0038-23532012000600003&script=sci_arttext

Klasies river caves


Klasies River Cave
- De site bestaat uit een complex van 3 grotten en 2 spelonken gelegen aan de zuidpunt van Zuid-Afrika in de delta van de Klasies river aan de Tsitsikamma kust in de Eastern Cape provincie.
- De grotten bevinden zich aan de basis van een hoge rots en werden bewoond sinds 125 Ka geleden. Over die periode heeft zich een 20 m dikke laag sedimenten opgebouwd.

John Wymer

Hilary John Deacon














- De site werd van 1967 tot 1968 uitgegraven door een ploeg met de paleontoloog Ronald Singer en de archeoloog John Wymer en vanaf 1984 tot 2000 door de archeoloog Hilary Deacon.


- Na datering met diverse methodes blijkt dat sedimenten zich accumuleerden in een periode van 130-60 Ka.

De voedselafval die werd gevonden bevat veel resten van schaaldieren, zeehonden en pinguïns hetgeen aantoont dat de bewoners hun voedsel uit de zee haalden.
De overblijfselen van haarden tonen aan dat het voedsel geroosterd werd.


KRM 13
Inkervingen in Oker
(schaal = 1 cm)



- Er werd een steen uit oker gevonden van ca. 100 Ka oud met inkervingen. Mogelijk gaat het hier over de oudste vorm van abstracte kunst maar het is niet uitgesloten dat de inkervingen een vorm van communicatie inhielden.
Het is duidelijk dat dit het werk is van de archaïsche c.q. vroege Homo sapiens.








KRM 16425

 - Er werden enkele fossielen gevonden o.a. een fragment van de atlas (SAM-AP 6268), een fragment van een achterhoofdsbeen (SAM-AP 6269) en een fragment van een voorhoofdsbeen (KRM 16425).
De beide schedelfragmenten, die werden gedateerd op 60-90Ka, zijn morfologisch modern en behoren mogelijk tot hetzelfde individu van de vroege Homo sapiens.




- Er werden menselijke resten gevonden tussen dierlijke beenderen, overblijfselen die deel uitmaakten van de etensresten m.a.w. er bestond mogelijk een vorm van een waarschijnlijk "ritueel" kannibalisme.





Sibudu Cave


Sibudu cave

- De site is een spelonk in een zandstenen rotswand langs de Tongati rivier op 15 km van de stad Tongaat in het noorden van KwaZulu-Natal/Zuid Afrika




- De eerste opgravingen werden in 1983 uitgevoerd door de archeoloog Aron Mazel en in 1998 hernieuwde de archeologe Lyn Wadley de opzoekingen. 
- Uit de overblijfselen kon men opmaken dat de spelonk bewoond werd tussen 77-38 Ka m.a.w. een periode die zowel de Stillbay als de Howiesons poort industrie omvat. 

Aron Mazel

Lyn Wadley





- De opgegraven werktuigen van vóór de Stillbay periode bestonden vooral uit lemmeten (*) uit zandsteen.
(*) Bij de archaïsche Homo sapiens is een duidelijke evolutie merkbaar in het vervaardigen en het gebruik van werktuigen. De grote vuistbijlen maken plaats voor schilfers uit steen die verder bewerkt worden tot lemmeten en priemen vervaardigd uit been.

Er zijn aanwijzingen dat de bewoners c.a. 77 Ka geleden gebruik maakten van bladeren van planten (*) met een anti-insecticide werking.
(*) Het betreft de familie Cryoptocarya woodii

http://www.plantzafrica.com/plantcd/crytocarwood.htm
http://www.newscientist.com/article/dn21258-earliest-human-bedding-didnt-let-the-bedbugs-bite.html#.UiMrMn5CT3g



Marlize  Lombard


- Tijdens de opgravingen door het team van Lyn Wadley werden stenen pijlpunten gevonden waaraan, na microscopisch onderzoek door de archeologe Marlize Lombard, resten van bloed en beenderen bleken aan te kleven.
 http://www.uj.ac.za/EN/Faculties/humanities/departments/anthrodev/About/Staff/Pages/DrMarlizeLombard.aspx


Sibudu cave
Microscopisch beeld van pijlpunten
(l) bloedresten - (r) beenderresten

Sibudu cave
(pijlpunten)




- Tevens werden er resten van plantaardig hars aangetroffen dat waarschijnlijk als kleefmiddel (*) diende om de punten aan een houten schacht vast te maken.
De pijlpunten werden gedateerd op 64 Ka aan het begin van de Howiesons Poort periode. 
 (*) Een voorbeeld van een samengesteld werktuig. Dit geeft ook aan dat de vroege Homo sapiens planmatig op jacht ging en het niet langer liet afhangen van een occasionele ontmoeting m.a.w. het begin van een cognitief proces ( observeren, leren, redeneren, memoreren)



- Er werden ook bewerkte beenderen uit de Howiesons Poort periode gevonden o.a. een naald van c.a. 61 Ka oud, vervaardigd uit been   

Sibudu Cave
(l) beenpunten (r) gegraveerde beenderen
(Howiesons industrie)

Sibudu cave
beenpunten
(Howiesons industrie)



Blombos Cave




Blombos cave
- De site is een grot (*) in het Blombosfontein Natuurreservaat aan de Zuidkaap /Zuid-Afrika.
(*) Oorspronkelijk kreeg de grot het acroniem GSF8 (Garcia State Forest nr.8).In 1997 kreeg ze het huidige acroniem BBC (Blombos Cave)
- De grot ligt aan de kustlijn op 34 m hoog een 100 m verwijderd van de huidige waterlijn. Ze werd door de golven gevormd in de calcrete (*) rotsen.  
(*) Calcrete is een CaCO3 - houdend conglomeraat van zand en kiezel, waarbij het CaCO3  als bindmiddel fungeert.

- De grot werd bewoond van 100 tot 70 Ka geleden en bleef van 68 - 2 Ka geleden afgesloten met eolisch zand. De stijging van het zeeniveau spoelde het zand weg en maakte de grot vrij.
(*) Eolisch zand is zand dat door de wind wordt aangevoerd.  

Christopher S. Henshilwood

Francesco d'Errico













- Een team o.l.v. de archeoloog Christopher Henshilwood deed de eerste opgravingen in 1991-1992.Vanaf 1999 tot 2011 werden er elk jaar opgravingen verricht.

- Van 2010 tot 2015 loopt er een onderzoekprogramma, over het innovatief gedrag van de archaïsche Homo sapiens, samen met de antropoloog Francesco d'Errico .



Blombos cave
Still Bay punten
Er werd een zodanig groot aantal bifaciale (*) punten uit de Stillbay periode en bijhorende afval gevonden dat men denkt dat de site een "atelier" was waar die werktuigen werden gemaakt.
De punten werden waarschijnlijk gebruikt als speerpunt of als mes. Als grondstof werd vooral silcrete gebruikt. 
(*) Bifaciale werktuigen zijn stenen met een snijkant die langs beide zijden scherp is

  


Blombos cave
Gegraveerde oker
- In 1991 werd een gegraveerde okersteen gevonden uit de Stillbay periode. Hij werd gedateerd op 75-77 Ka oud.
In 2002 en 2009 werden er nog een aantal opgegraven.



 - De systematisch aangebrachte inkervingen zouden kunnen wijzen op een soort telraam of het opslaan van informatie.  

Blombos cave
Schelpen van zeeoren
"verfpot"
- In 2008 werden in de 100 Ka oude sedimentenlaag twee schelpen van een zeeoren (*) gevonden die dienst deden als "verfpot". Er werden resten van oker, houtskool,  beenderpoeder en een slijpsteen  gevonden.
(*) Zeeoren is een zeeslak waarvan de schelpen bedekt zijn met een laag parlemoer.  

Blombos cave
priemen
 - Er werden in de grot verschillende scherpe, uit been- deren vervaardigde, priemen gevonden die mogelijk dienst deden als projectiel of/en als naalden (*).
De priemen werden gevonden in de Stillbay laag en zijn c.a. 80 Ka oud.
(*) Er is een theorie dat de Homo sapiens door het gebruik van naalden in staat was sluitende kledij te maken wat hem beter beschermde tegen de koude, dit in tegenstelling tot de Homo neanderthalensis. 



Blombos cave 75
kralen
- Enkel in de Stillbay laag werden kralen van schelpen(*) gevonden.
(*)Afkomstig van en zeeslak, de Nassarius Kraussianus






- De overblijfselen van de menselijke oorsprong zijn beperkt tot 7 tanden, die aantonen dat de bewoners van Blombos cave anatomisch modern waren en dus behoren tot de archaïsche/vroege Homo sapiens.   



Diepkloof Rock Shelter


Diepkloof Rock Shelter

- De site is een spelonk op een getuigenheuvel gelegen  18 km stroomopwaarts op de linkeroever van de Verlorevlei, een kleine stroom die uitmondt in de Atlantische Oceaan.
De Diepkloof Rock Shelter ligt 150 km ten Noorden van Kaapstad/Zuid Afrika.  

- De spelonk bevindt zich een 100 m boven de oever van de stroom en bestaat uit kwartsitisch zandsteen.   

John Parkington
- In 1973 vatten de archeologen John Parkington en Cedric Poggenpoel de exploratie aan van de 4 m dikke laag sedimenten uit het Midden Paleolithicum (*) over een periode van 130 - 45 Ka.
Deze periode omvat dus de pre-Stillbay, Stillbay, Howiesons Poort en post-Howiesons Poort  periode.
(*) Wordt doorgaans als MSA (Middle Stone Age) omschreven in de literatuur.



Diepkloof
Gegraveerde eierschaal
Er werden in de verschillende lagen 270 fragmenten van struisvogeleieren gevonden, maar de gegraveerde werden enkel gevonden in de sedimenten van de Howiesons Poort periode.
De ouderdom werd met de Thermoluminescence methode bepaald op c.a. 60 Ka.



- Er werden twee teenkootjes en een maaltand gevonden die gedateerd werden op 45-65 Ka, d.i. dicht bij het tijdstip dat de Homo sapiens (*) migreerde naar Eurazië.
(*) Worden ook aangeduid als de Anatomically Modern Humans (AMH). Uit die periode zijn er in Afrika bijna geen fossielen gevonden.
Diepkloof
Teenkootjes
Diepkloof
Maaltanden










Pinnacle Point


Pinnacle Point Cave
- De site is een door de golfslag gevormde grot (*) in de rotsachtige zuidkust van Zuid Afrika, gelegen nabij Mossel Bay aan de Indische Oceaan. 
 - De grot werd bewoond in de periode 160-90 Ka geleden en werd dan afgesloten door het duinzand.
- De ingang van de grot kwam 40 Ka geleden vrij maar bleef droog, waardoor de overblijfselen bewaard bleven.
(*) De grot wordt aangeduid met de code PP13B 


Curtis Marean
- De paleontoloog Curtis Marean publiceert in 2007 zijn bevindingen, na 7 jaren onderzoek in de grot, dat de bewoners 164 Ka geleden leefden van zeevruchten.(*) 
(*) In Isotopic Stage 6 , de ijstijd van 195-125 Ka geleden, waren er in Afrika maar een zestal  plaatsen geschikt voor de vroege Homo sapiens om te overleven. Dit kan de oorzaak zijn dat ze naar de kust werden gedreven en dienden te overleven met voedsel uit de oceaan. Mogelijk heeft dit een cruciale rol gespeeld in het overleven van de vroege Homo sapiens.  







- Er werden kleine "bladelets" d.i. kleine lemmeten van een paar cm lang gevonden, vervaardigd uit silcrete die verhit (*) werd en hierdoor een rode kleur kreeg.
De kleine lemmeten konden vastgemaakt worden op een schacht en dienst doen als speer.
(*) Het verhitten van gesteente om gemakkelijker kleine schilfers te bekomen en het maken van samengestelde werktuigen duidt op een cognitief proces.
Men kan zich de vraag stellen of er een soort taal bestond om de technieken aan de volgende generatie aan te leren


Pinnacle point
(l) silcrete  - (r) verhitte silcrete


- Er werd oker gevonden die schraapsporen vertoonde. Waarschijnlijk werd er een bruin-rode kleurstof mee gemaakt waarmee de bewoners zich mogelijk beschilderden om zich te  onderscheiden (*).
(*) In een populatie die langs de kust leefde en groter werd konden bepaalde decoratieve markeringen de sociale relatie aangeven of aanduiden tot welke groep men behoorde.



Pinnacle Point
Oker






Hollow Rock Shelter



Hollow Rock Shelter
- De site is een grot (*) gelegen in een noordelijke uitloper van de Cederberg een 20 km ten NO van Clanwilliam in de West Kaap provincie / Zuid Afrika.
(*) De naam is afgeleid van de holte in het plafond waarlangs de eventuele rook kon ontsnappen.




- In 1983 en 2005 werden er opgravingen verricht waarbij een groot aantal (speer)-punten worden gevonden van ca. 80 Ka geleden uit de Stillbay periode .
- In 2011 publiceren de archeologen Anders Högberg en Lars Larsson hun bevindingen.

Lars Larsson

Anders Högberg













http://www.pcl-eu.de/project/team/cv.php?id=19&PHPSESSID=6208d8da42c8c39adcf973fa005ce9c9
http://archaeology.leiden.edu/research/science-based-archaeology/about/14-february-public-lecture-dr-anders-hogberg.html
http://lnu.se/employee/anders.hogberg?l=en


- De verzameling bestond uit een mengsel van gehele, onafgewerkte en gebroken punten.
De gebroken punten maakten 80 % uit van het totaal. Een hoog percentage van breuk toont aan dat dit het gevolg is van productiefouten. Er werden ook punten gevonden die beschadigd waren door een impact. Dit alles duidt erop dat zowel de productie als de vervanging in de grot plaatshad.  


Hollow Rock Shelter
Stillbay - punten

Hollow Rock Shelter
Stillbay- Gebroken Punten













- De punten vertonen een zekere uniformiteit zodat men kan besluiten dat vervaardiging van Stillbay punten kan aanzien worden als een speciale bifaciale technologie. 

http://de.wikipedia.org/wiki/Hollow_Rock_Shelter
http://projekt.ht.lu.se/fileadmin/user_upload/project/ccs/Hogberg_and_Larsson.pdf
http://www.archeolog-home.com/pages/content/hollow-rock-shelter-afrique-du-sud-cutting-edge-training-developed-the-human-brain-80-000-years-ago.html
http://www.sciencedaily.com/releases/2011/06/110621093308.htm



 Nazlet Khater


- Nazlet Kather is een serie van 8 archeologische sites, gelegen aan de rand van de Nijl vallei en aan de rand van de woestijn, nabij het dorp Nazlet Kather /Egypte

Nazlet Kather landschap 












 - De fossielen en werktuigen die er werden opgegraven tonen aan dat de sites bewoond werden op het einde van het Midden-Paleolithicum ( 300-35 Ka) en het Laat-Paleolithicum ( 50-10 Ka)

http://en.wikipedia.org/wiki/Paleolithic
http://nl.wikipedia.org/wiki/Paleolithicum
http://archaeology.about.com/od/upperpaleolithic/qt/Upper-Paleolithic.htm
http://en.wikipedia.org/wiki/Upper_Paleolithic


- In 1980 werd door een team o.l.v. de prehistoricus P.M. Vermeersch op een heuvel een graf gevonden met een skelet (NK2) 











NK2 (in situ)





NK 2 -schedel
















- Het skelet waarschijnlijk afkomstig van een jonge mannelijke volwassene  werd via de ESR-methode op tandglazuur gedateerd op 38-44 Ka.
- De uitgestrekte positie van het skelet contrasteert met de positie van de skeletten gevonden in Jebel Sahaba




NK2 - positieschets
(1) leem (2) grind (3)eolisch zand -löss
(4) keien (5) handbijl

- In het graf werd ook een handbijl gevonden die van hetzelfde type was van de handbijlen die in 1982  een 400 m zuidelijker werden gevonden in de site NK 4.


Fig. 5—Outlined section of one part of the Nazlet Khater 4 site
1 = greenish silt; 2 = Nile gravel; 3: brown granular silt; 4: wadi deposit;5: lithological contacts; 6: extension of mining exploitation; 7: pits.

- NK4 was een site waar ooit mijnactiviteit (*) was geweest. Er werden greppels, schachten en galerijen aangetroffen voor het delven van steen.
(*) Het skelet NK4 vertoonde letsels aan wervers en ledematen die mogelijk veroorzaakt werden door het werk in de steengroeve. 
- Aan de hand van houtskool die in de steengroeve werd gevonden werd de ouderdom er, via de radiometrische C14 methode, van bepaald op 30-35 Ka 



http://archaeology.about.com/od/upperpaleolithic/qt/Nazlet-Khater.htm
http://archaeology.about.com/b/2011/11/28/sites-to-know-nazlet-khater.htm

http://www.academia.edu/804608/Discovery_of_the_Nazlet_Khater_Man_Upper_Egypt
http://link.springer.com/chapter/10.1007/978-94-007-2929-2_14#page-1

 http://books.google.be/books?id=bI-egtJvrn8C&pg=PA206&lpg=PA206&dq=NK+2+skeleton&source=bl&ots=bkLSmqRIpp&sig=bxKTE-XlEFFqMV5qkhGkyOyGKYk&hl=en&sa=X&ei=hkGkUrCfBonkswb5xoCQDQ&ved=0CDYQ6AEwAQ#v=onepage&q=NK%202%20skeleton&f=false

http://racialreality.blogspot.be/2010/01/affinities-and-role-of-nazlet-khater.html
http://black-earth.webs.com/apps/blog/show/25465709-nazlet-khater-man

http://www.academia.edu/796443/Evidence_of_pathology_on_the_Nazlet_Khater_2_skeleton_and_mining_activity_at_the_beginning_of_the_Early_Upper_Palaeolithic_in_Egypt



Jebel Sahaba


Fred Wendorf

- In 1964 ontdekte een team (*) o.l.v. de archeoloog Fred Wendorf een drietal massagraven aan beide zijden van de Nijl aan de Noordelijke grens van Soudan.
(*) Het team werkte in opdracht van de UNESCO aan het "High Dam Salvage Project", een project dat de archeologische sites moest vrijwaren van teloorgang bij het aanleggen van de Aswan Dam 

http://en.wikipedia.org/wiki/Fred_Wendorf
http://archaeology.about.com/od/archaeologistsw/g/wendorff.htm



Begraafplaats Jebel Sahaba
(cemetery 117)
- In cemetery 117 (site 117) werden 59 skeletten gevonden waaronder 19 mannen, 24 vrouwen, 13 kinderen en 3 die niet determineerbaar waren.

- De aanwezigheid van stenen speerpunten of mogelijk pijlpunten in de skeletten toont aan dat ze een gewelddadige dood stierven. De afwezigheid van fibreuze of ossale callus (*) is een aanwijzing dat ze ter plaatse stierven. 

(*) Bij de genezing van een fractuur ontstaat eerst een verbinding van bindweefsel tussen de twee botgedeelten (fibreuze callus). Daarna ontstaat er een klomp bot (ossale  callus) om de plek van de botbreuk heen. In de loop van maanden wordt deze callus weer afgebroken en op deze wijze wordt de structuur van het bot hersteld.

- Radiometrische C14 datering van de beenderen wees een ouderdom uit van 13 - 14 Ka 

- De site wordt geciteerd als het oudst bekende bewijs van oorlogsvoering. 

http://en.wikipedia.org/wiki/Cemetery_117
http://ucbarchaeology-fall2012-128-warfare.blogspot.be/2012/11/another.html
http://blogs.scientificamerican.com/cross-check/2013/07/24/new-study-of-prehistoric-skeletons-undermines-claim-that-war-has-deep-evolutionary-roots/
http://sites.matrix.msu.edu/egyptian-archaeology/2011/02/08/the-birthplace-of-war/

Besluit

- De overblijfselen in Omo en Herto tonen aan dat de Homo sapiens zich ontwikkelde in Afrika en staaft de theorie van " Out of Africa".
- De pijlpunten, die in de Sibudu cave werden gevonden, toont aan dat er 60-70 Ka geleden de vroege Homo sapiens reeds een samengestelde werktuigen kon maken en plannen maakte voor de jacht. 
- De 75 Ka oude geometrisch gegraveerde oker in de Blombos cave is een uiting van een complex denken, waarvan de uitingen in Europa eerst 30 Ka later plaatsvonden.
- De cemetery 117 in Jebel Sahaba wijst er op dat ook in de prehistorie strijd werd geleverd. 



**** Info****

Dateringsmethodes


* ESR : (Electron Spin Resonance) is een spectroscopische techniek om vrije radicalen te detecteren.
Straling veroorzaakt na een lange periode de vorming van vrije radicalen in het tandglazuur. Met ESR-spectroscopie worden de vrije radicalen gedetecteerd en mits kalibratie kan de ouderdom van de tanden bepaald worden.
http://nl.wikipedia.org/wiki/Elektronspinresonantie

* Radiometric dating : Radiometrische datering die steunt op het radioactief verval van natuurlijke isotopen met o.a. U/Pb, U/Th, Ar40/Ar39, U238/U234, C14 ...
http://nl.wikipedia.org/wiki/Radiometrische_datering

* Fission Track Dating : Radiometrische datering die steunt op de analyse van de splijtingsporen die U238 bij zijn verval achterlaat in kristallen of vulkanisch glas. Voorwaarde dat de kristallen  voldoende U238 bevatten.( Zr bevat voldoende U238 )
De Fission Track Methode (FTM) wordt gebruikt in een bereik van 0.1 - 20000 Ma om vulkanische erupties en artefacten te dateren.
http://en.wikipedia.org/wiki/Fission_track_dating

* Accelerated Mass Spectrometry  : Wordt toegepast indien uiterst weinig materiaal beschikbaar is (< 1 mg). De C14 isotopen worden via de massaspectrometer afgezonderd zodat voldoende materiaal beschikbaar is.
http://archaeology.about.com/od/amthroughanterms/g/ams_radiocarbon.htm
http://en.wikipedia.org/wiki/Accelerator_mass_spectrometry

* Amino Acid Dating : Aminozuren zijn optisch actief (d & l configuratie). Enkel het l -Aminozuur komt voor in levende organismen. Na afsterven ontstaat er na verloop van tijd door racemisatie een racemisch mengsel van d- en l- Aminozuren. De verhouding d/l is een maat voor de ouderdomsbepaling.
http://en.wikipedia.org/wiki/Amino_acid_dating

* Fluorine dating : Relatieve datering door meten van het gehalte aan  F- verbindingen (Fluoriden)  in beenderen. Beenderen nemen Fluor op uit het grondwater waarna zich F-verbindingen vormen die accumuleren in de beenderen. Het gehalte is een relatieve maat voor de ouderdom m.a.w. bij verschillende beenderen kan bepaald worden " ouder dan "
http://nl.wikipedia.org/wiki/Radiometrische_datering

* Oxygen Isotope Stage : is een onderdeel van chronostratigrafie d.i. het dateren van gesteenten.
De methodiek is gebaseerd op het feit dat de 3 isotopen van Zuurstof (99.759% O16, 0.0374% O17, 0.2039% O18) in een bepaalde verhouding aanwezig zijn onder een gebonden vorm in water (H2O).
Er bestaat een evenwicht tussen de gehaltes aan isotopen in de atmosfeer (waterdamp) en de oceanen.
Bij het verdampen wordt dit evenwicht verbroken omdat water met het O16 isotoop gemakkelijker verdampt dan water met de zwaardere isotopen. Wanneer het regent wordt het evenwicht hersteld.
In de ijstijden daarentegen valt op de hogere breedten de neerslag onder de vorm van sneeuw die overgaat in ijs en niet terugvloeit naar de oceanen , waardoor het evenwicht voor langere tijd verbroken wordt : de oceanen bevatten in de ijstijden meer O18 dan in de warmere periodes.
Deze gewijzigde verhouding vindt men terug in het CaCO3 waaruit het skelet is opgebouwd.
http://nl.wikipedia.org/wiki/Marine_Isotope_Stage




geel = gematigd klimaat
bauw = ijstijden



* Thermoluminescence :  dateringsmethode die gebaseerd is op het feit dat kristallijne structuren in sedimenten worden " aangeslagen"  door de achtergrondstraling.
Wanneer de sedimenten tijdens de meting worden verhit zenden ze een zwak lichtsignaal uit proportioneel met de, in de loop der tijden, ontvangen straling.
http://en.wikipedia.org/wiki/Thermoluminescence_dating



* Paleomagnetisme  : Paleomagnetisme is de meting van de richting van het magnetisch veld in gesteenten. Omdat het aardmagnetisch veld in de loop der tijden regelmatig omkeerde kan het als ruwe datering gebruikt worden.
http://nl.wikipedia.org/wiki/Omkering_van_het_aardmagnetisch_veld
http://en.wikipedia.org/wiki/Paleomagnetism




Tijdschaal






















Documentatie skelet

http://www.wesnorman.com/lesson1.htm



Menselijk skelet






Menselijke schedel




Menselijke schedel - frontaal





Menselijke schedel - zijde



Menselijke hersenen





Bronnen

Op het spoor van de mens - Richard E.Leakey (ISBN 90 274 9470 3)
Overlevers - Chris Stringer ( ISBN 978 90 468 1130 6)
Het verhaal van de mens - dr.Alice Roberts (ISBN 978 90 817 6880 1)
http://hominines.portail-svt.com/index.php?lng=fr
http://www.perfettaletizia.it/archivio/infomazione/evoluzionismo/inglese/2schema.htm
http://en.wikipedia.org/wiki/Timeline_of_human_evolution
http://en.wikipedia.org/wiki/List_of_transitional_fossils#Human_evolution
http://en.wikipedia.org/wiki/List_of_hominina_fossils
http://www.boneclones.com/catalog-fossil-hominids.htm
http://www.macroevolution.net/human-evolution-chart.html
http://www.macroevolution.net/human-evolution-timeline.html
http://en.wikipedia.org/wiki/List_of_fossil_sites
http://en.wikipedia.org/wiki/Human_evolution
http://www.bradshawfoundation.com/origins/index.php
http://en.wikipedia.org/wiki/Hominina
http://en.wikipedia.org/wiki/Timeline_of_human_prehistory
http://nl.wikipedia.org/wiki/Prehistorie_van_A_tot_Z
http://en.wikipedia.org/wiki/Homo
http://nl.wikipedia.org/wiki/Homo_(geslacht)
http://www.museumkennis.nl/nnm.dossiers/museumkennis/i004125.html
http://www.pbs.org/wgbh/nova/hobbit/tree-nf.html
http://truthopia.wordpress.com/2009/02/20/i-science-f-the-origin-of-man-evolution-style/
http://www.talkorigins.org/faqs/homs/species.html
http://humanorigins.si.edu/evidence/human-fossils/fossils
http://www.modernhumanorigins.com/
http://frontiersofzoology.blogspot.be/2012_04_01_archive.html
http://www.becominghuman.org/node/human-lineage-through-time
http://www.pbs.org/wgbh/nova/hobbit/tree-nf.html
http://tolweb.org/treehouses/?treehouse_id=4438
http://www.natuurinformatie.nl/nnm.dossiers/natuurdatabase.nl/i004125.html
http://www.ecotao.com/holism/hu_austral.htm
http://www.pbs.org/wgbh/evolution/humans/humankind/a.html
http://www.evolutietheorie.ugent.be/node/185
http://www.scienceinafrica.co.za/2001/nov/ancestor.htm
http://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1111/j.1469-7580.2008.00871.x/pdf
http://www.modernhumanorigins.com/
http://web.mesacc.edu/dept/d10/asb/origins/koobi/catalog.html
http://fkserv.ugent.be/khk/studies/hoofdstuk%202%20-%20de%20menselijke%20evolutie,%20de%20vroegste%20mens,%20de%20vroegste%20mens%20in%20Europa.pdf
http://exploring-africa.blogspot.be/2008_09_06_archive.html
http://anthropology.ua.edu/bindon/ant270/lectures/hominids2.pdf
http://cogweb.ucla.edu/ep/Paleoanthropology.html
http://coped.people.cofc.edu/FoslPics.html?referrer=webcluster&

http://atala.fr/2012/09/26/c-cro-magnon-lhybride-fr/




2 opmerkingen:

  1. Ik ben onder de indruk. Maar het lijkt me moeilijk uit te printen.
    Mijn website: mens2000 of: humanosofie
    fcouwenb@mens2000.nl

    BeantwoordenVerwijderen
  2. Ik ben nogmaals onder de indruk. Maar ik heb jou ook iets te bieden Dirk. Namelijk de drijvende kracht van het talig worden, dat één van de groepjes aapmensen tot onze voorouders zou doen worden. Een kracht die hen als enigen alle rampen van de natuur zou doen overleven en hen zelfs massaal zou doen worden. Je hoeft er maar 'humanosofie' voor in te tikken. Groet, FransC

    BeantwoordenVerwijderen