Dirk Drubbel: De weg naar Homo sapiens (deel 23: de Homo sapiens sapiens in Amerika)

In deel 23 bespreken we de vindplaatsen van de vroege Homo sapiens sapiens in Amerika.

Opgravingen in zowel Noord als Zuid Amerika geven sterke aanwijzingen dat de Homo sapiens vroeger de Nieuwe Wereld bereikte dan wat lange tijd werd aangenomen.

Zo zullen we het hebben over pre-Clovis en de Solutrean hypothesis

De weg naar Homo sapiens - index
http://dirkdrubbel.blogspot.be/2014/08/de-weg-naar-homo-sapiens-index.html

Migratie van Hominiden
(1) Homo sapiens (2) Homo neanderthalensis (3) vroegere Hominiden

Verenigde Staten

Blackwater Draw

Blackwater Draw - site

- De site Blackwater Draw Locality bevindt zich in Blackwater Draw een droge rivierbedding op 18 km van de stad Clovis, in de staat New Mexico,USA

- De site wordt erkend als de type-site van de Clovis cultuur (*).

Blackwater Draw
(r) Clovis point

(*) De Clovis-cultuur (15 -13 Ka) is de naam die de archeologen gaven aan de oudste wijd verspreide cultuur op het Noord-Amerikaanse continent.
De cultuur situeert zich op het einde van het Pleistoceen en is gekenmerkt door de typische "Clovis-points"
Het is de cultuur van de Paleo-Indians, de eerste bewoners die via de Beringlandbrug het Noord-Amerikaans continent bereikten.
De eerste bewoners waren Jagers-Verzamelaars die leefden van jacht op groot wild o.a. mastodont ...
http://en.wikipedia.org/wiki/Clovis_culture
http://en.wikipedia.org/wiki/Paleo-Indians
http://en.wikipedia.org/wiki/Pleistocene
http://archaeology.about.com/od/pterms/g/paleoindian.htm

- De site werd in 1929 ontdekt door de amateur archeoloog Ridgley Whiteman.
http://www.questia.com/library/journal/1P3-582307751/memorial-james-ridgley-whiteman-1910-2003

- De eerste bewoners waren Jagers-Verzamelaars (hunter-gatherer) die leefden van jacht op groot wild o.a. mammoet, mastodont ... (*)

Clovis point

Hij maakte hiervoor gebruik van de "Clovis point" een fluted bifaciale speerpunt vervaardigd uit vuursteen.

(*) Het groot wild stierf uit op het einde van de ijstijd ca. 10 Ka geleden. Was dit als gevolg van de bejaging door de Clovis-populaties of door de klimaatwisseling of door een combinatie van beiden?
De eerste Clovis point werd gevonden bij beenderen van een mammoet

http://www.enmu.edu/services/museums/blackwater-draw/locality.shtml
http://www.enmu.edu/services/museums/blackwater-draw/
http://archaeology.about.com/od/clovispreclovis/a/blackwater.htm
http://en.wikipedia.org/wiki/Blackwater_Draw
http://www.metmuseum.org/toah/hd/blac/hd_blac.htm
http://tps.cr.nps.gov/nhl/detail.cfm?ResourceId=343&ResourceType=District

http://archaeology.about.com/od/clovispreclovis/qt/clovis_people.htm
http://smithsonianscience.org/2012/05/3d-imaging-adds-remarkable-dimension-to-understanding-of-north-americas-clovis-stone-points/
http://www.smithsonianmag.com/history/the-clovis-point-and-the-discovery-of-americas-first-culture-3825828/?no-ist
http://popular-archaeology.com/issue/06052014/article/archaeologists-discover-one-of-the-oldest-known-clovis-hunting-sites-in-north-america

Wild Horse Arroyo

- De site is een Arroyo of droge rivierbedding gelegen op 13 km van het dorp Folsom (*) in de staat New Mexico,USA.
(*) Wild Horse Arroyo is de type site voor de Folsom cultuur ( 13-11 Ka) d.i. de naam die de archeologen gaven aan een archeologische cultuur van de Paleo-Indianen in Noord -Amerika in het begin van het Holoceen
http://en.wikipedia.org/wiki/Folsom_tradition
http://en.wikipedia.org/wiki/Holocene

- De Folsom cultuur wordt gekenmerkt door de Folsom point, een bifaciale speerpunt met een groef (*) langs beide zijden om de hechting aan de speer te versterken.
(*) Men spreekt van een "fluted point"

Folsom point

Clovis : fluted point
Folsom : fluted point

http://en.wikipedia.org/wiki/Folsom_poin
http://www.infoplease.com/encyclopedia/society/folsom-culture.html

- Het was George McJunkin, een gewezen slaaf en de voorman van de Crowfoot Ranch, die in 1908 de site ontdekte toen hij grote beenderen bemerkte die na een hevige regenval bloot waren komen te liggen.
Hij kreeg echter geen gehoor (*) bij archeologen.

- Het was de tiener Ivan Shoemaker, zoon van de eigenaar van de Ranch, die in 1918 de beenderen en een speerpunt opgroef en ze stuurde naar het Museum of Natural History in Denver.
(*) In het begin van de 20e eeuw woedde het debat in de archeologie- en de antropologie- middens of de mens duizenden jaren vroeger dan tot dan toe gedacht op het Amerikaans continent was aangekomen. De overtuiging dat de mens relatief recent op het continent was aangekomen overheerste nog en vondsten van werktuigen werden niet au sérieux genomen.

Jesse Figgins

- In 1926 echter start de archeoloog Jesse Figgins opgravingen op de site. Hij ontdekt er ribben van een bison en een speerpunt die tussen de ribben begraven ligt.

- Hij graaft het geheel op zodat duidelijk blijkt dat de speerpunt geassocieerd dient te worden met beenderen van een bison die ca. 10 Ka geleden was uitgestorven.

Wild Horse Arroyo
Folsom point ingebed bij ribben van bison

http://en.wikipedia.org/wiki/Folsom_Site

http://archaeology.about.com/od/fterms/qt/folsom.htm
http://www.otherhand.org/home-page/archaeology/folsom-site/
http://www.smu.edu/~/media/Site/Dedman/Departments/Anthropology/MeltzerPDFs/Balakrishnan%20et%20al%202005%20QR%20Paleoenvironment%20of%20the%20Folsom%20archaeological%20site.ashx?la=en
http://www.britannica.com/EBchecked/topic/212372/Folsom-complex

Gault site

- De site ligt in één van de vele smalle groene valleien die de Oostflank van het Edwards plateau doorsnijdt,
halfweg tussen de steden Georgetown en Killeen (Fort Hood) in de staat Texas, USA.

James E. Pearce

- De archeoloog James Pearce was de eerste die er opgravingen verrichte in 1929-1930.
De volgende 60 jaar werden er ongecontroleerde opgravingen verricht door verzamelaars van artefacten.

http://www.tshaonline.org/handbook/online/articles/fpe04
http://www.utexas.edu/tmm/tnsc-history/pearce.html

- In 1990 vond een verzamelaar Clovis artefacten en een gegraveerde steen.
Na onderzoek ter plaatse bevestigden de archeologen Michael Collins en Tom Hester dat de artefacten uit het Clovis tijdperk stamden.

Michael Collins

Thomas Hester

http://www.gaultschool.org/aboutus/GSAR_Staff.aspx
http://www.liberalarts.txstate.edu/about/risingstars/collins.html

- Het duurde tot 1998 als de nieuwe eigenaar van het terrein besloot enkel professionele archeologen toe te laten.
Vanaf dan werden de opgravingen geleid door Michael Collins.

- Het werd snel duidelijk dat de Gault site een "Camp site" was waar groepen mensen gedurende een lange periode (*) verbleven.
Er werden een groot aantal verschillende werktuigen gevonden alsook onafgewerkte werktuigen uit alle stadia van de productie. Het overgrote deel van de werktuigen is vervaardigd uit lokale vuursteen wat er op wijst dat het een "Camp site" betreft.
(*) De site beslaat ca. 16 ha en is gelegen in een smalle groene vallei bij het begin van een kreek die gevoed wordt door verschillende bronnen. Langs de kreek was er een overvloed aan vuursteen

Gault site -

Gault site - creek

- Er werd een grote hoeveelheid artefacten opgegraven uit de Paleoindian periode
(15-7 Ka) uit zowel de Clovis als de Folsom periode.
http://www.nichbelize.org/ia-archaeology/paleo-indian-period.html

Gault site
Clovis points

Gault site
Clovis lemmet

Gault site
Clovis schrapers

- De Clovis werktuigen worden vereenzelvigd met de jager-verzamelaar, jagend op groot wild zoals mammoet, bison ...
- De Folsom werktuigen zijn doorgaans fijner en lichter (*) van structuur en worden meer vereenzelvigd met een nomadische levenswijze met de jacht op de bison.
(*) Gemakkelijker te dragen bij het volgen van de bison kuddes. De meeste Folsom sites bevinden zich in de nabijheid van grasland. Gault site grenst aan de Black prairie.

Gault site
Folsom lemmet

Gault site
Folsom point

Gault site
gegraveerde steen

- Er werden ook een aantal gegraveerde stenen gevonden.

- De omgevingscondities hebben niet toegelaten dat overblijfselen van houtskool werden gevonden.

- Bodemstalen waarin de artefacten werden opgegraven werden met de IRSL methode gedateerd op 13 Ka.
(*) OSL met IR als lichtbron

http://www.texasbeyondhistory.net/gault/clovis.html
http://www.athenapub.com/10gault.htm
http://www.texasbeyondhistory.net/gault/
http://www.daysknob.com/Gault_A.htm

Cactus Hill

Cactus Hill -site

- De site (*) bevindt zich in de zandduinen langs de Nottoway rivier, 70 km ten Zuiden van de stad Richmond in de staat Virginia, USA.
(*) De site kreeg de naam "Cactus Hill" als verwijzing naar de Opuntia cactus die weelderig groeit en bloeit op de zandige grond.
http://en.wikipedia.org/wiki/Opuntia

- Er werden sinds 1993 opgravingen verricht onder de leiding van de archeoloog Joseph Mc Avoy.

- Tijdens de opgravingen werden werktuigen gevonden uit zowel de Clovis als de pre-Clovis periode.
Dit was de aanleiding tot het ontstaan van de Solutrean hypothesis die er van uitgaat dat de Europese Homo sapiens als eerste Noord Amerika bevolkte tijdens de Solutrean periode (22-17 Ka)

Cactus Hill
fluted Clovis points

- Er werden Clovis points gevonden die gedateerd werden op 11 Ka.

- Een pre-Clovis laag werd ontdekt 23 cm onder de Clovis laag.
Er werden verkoolde beenderen en houtskool van pijnbomen aangetroffen die met C14 radiometrisch gedateerd werd op 15 Ka.

Cactus Hill
pre-Clovis werktuigen: kernen en lemmeten

- De pre-Clovis werktuigen bestonden voor 90% uit lemmeten (blades).

- Datering van de zandkorrels uit de laag met OSL bevestigde de datering van de houtskool en toonde aan dat de eolische (*) sedimenten niet verstoord waren.
(*) sedimenten aangevoerd door de wind.

************** Solutrean hypothesis***************************************************

- De Solutrean hypothesis werd gelanceerd in 1998 en gaat uit van de stelling dat de Europese Homo sapiens als eerste Noord Amerika bevolkte tijdens de Solutrean periode (22-17 Ka)

Dennis Stanford

- De archeoloog Dennis Stanford is één van de vurigste verdedigers van die theorie
http://anthropology.si.edu/staff/Stanford/Stanford.html

- De hypothese steunt voor een groot deel op de gelijkenis tussen de Solutrean points (*) en de Clovis Points en ook op de verschillende pre- Clovis ontdekkingen in de USA.
(*) Dit houdt in dat de eerste populatie van Homo sapiens die de oversteek maakte afkomstig was uit Zuid-West Frankrijk waar de Solutrean cultuur van afkomstig is.

Solutrean points.

Clovis points

- Men gaat er van uit dat de oversteek naar Noord Amerika gemaakt werd over het water langs de rand van het pakijs tijdens het Laatste Glaciaal maximum 21 Ka geleden.

IJskap tijdens laatste Glaciaal maximum (21 Ka)

http://en.wikipedia.org/wiki/Solutrean_hypothesis
http://historyplanet.wordpress.com/2010/01/01/stone-age-columbus/
http://smithsonianscience.org/2012/03/ice-age-mariners-from-europe-were-the-first-people-to-reach-north-america/
https://www.youtube.com/watch?v=VkrbIc-OMtE

****************************************************************************************

http://www.athenapub.com/cacthill.htm
http://archaeology.about.com/od/cterms/g/cactushill.htm
http://en.wikipedia.org/wiki/Cactus_Hill
http://archive.archaeology.org/online/news/cactus.html
http://www.sfu.museum/journey/an-en/postsecondaire-postsecondary/cactus_hill
http://encyclopediavirginia.org/Cactus_Hill_Archaeological_Site
http://www.lithiccastinglab.com/gallery-pages/2009novembercactushillpage1.htm
http://www.nottowayriversurvey.com/photos.html
http://lithiccastinglab.com/gallery-pages/cactushill6clovis2preformlarge.htm
http://www.lithiccastinglab.com/gallery-pages/2009novembercactushillpage1.htm
http://www.lithiccastinglab.com/gallery-pages/2009novembercactushillpage2.htm
http://www.lithiccastinglab.com/gallery-pages/cactushillbeveledclovistriplelrg.htm
http://preclovis.blogspot.be/2012/05/cactus-hill-notes.html
http://centerfirstamericans.org/gallery/gallery-cactus.php
http://archaeology.about.com/od/upperpaleolithic/qt/Guide-To-Pre-Clovis.htm

Topper site

- De Topper site bevindt zich langs de oever van de Savannah River, de rivier die de grens vormt tussen de staten Georgia en South Carolina, nabij het dorp Allendale in Allendale County in de staat South Carolina, USA.

Albert Goodyear

- In 1981 maakt de archeoloog Albert Goodyear kennis met de site wanneer een lokale inwoner John Topper, naar wie de site is genoemd, hem een plaats laat zien waar vuursteen aan de oppervlakte te vinden is.

- Bij opgravingen die startten in 1984 werden er artefacten uit de Clovis cultuur opgegraven maar na dieper graven werd in 1998 schilfers uit vuursteen (flakes) en choppers (*), gevonden in lagen die 16 Ka oud waren en dateerden uit een pre-Clovis periode.
(*) In de archeologie zijn Flakes grote of kleine schilfers die van een groter stuk steen zijn geslagen door middel van een andere harde steen.
Choppers zijn de oudste werktuigen i.e stenen met slechts één bewerkte kant.
http://en.wikipedia.org/wiki/Lithic_flake
http://en.wikipedia.org/wiki/Chopper_(archaeology)
http://www.archaeologywordsmith.com/lookup.php?terms=pebble

Topper site
(Clovis point- Vroeg Clovis periode)

Topper site
(Clovis point - Laat Clovis periode)

- Hier enkele flakes (schaal 1-5 cm)

Topper site - artefacten uit Clovis tijdperk

Clovis point - basis van Clovis point - Flake 1 - Flake 2
Flake 3 - Flake 4

- De beide fragmenten van een Clovis point zijn gemaakt van Ryoliet (*) afkomstig van een nabije helling.
(*) Ryoliet is een op graniet gelijkend uitvloeingsgesteente dat voor 68% uit Siliciumdioxide (SiO2) bestaat.
http://nl.wikipedia.org/wiki/Ryoliet

Flake 1 is mogelijk een fragment van een lemmet, vervaardigd uit tufsteen
Flake 2 is een schraper eveneens vervaardigd uit tufsteen.
Flake 3 is gemaakt van kwarts
Flake 4 is waarschijnlijk een graveur vervaardigd uit tufsteen.

(*) Tufsteen is een sedimentair gesteente van vulkanisch materiaal.Het kan bestaan uit verschillende componenten o.a. fragmenten van gesteente uit de omgeving, maar de matrix is vulkanische as.
http://nl.wikipedia.org/wiki/Tufsteen

* De Tufsteen waaruit de flakes zijn gemaakt komt waarschijnlijk uit de Uwharrie Mountains in North Carolina Piedmont plateau zo'n 250-300 km verwijderd van de site m.a.w werden tijden hun tocht meegebracht of door andere groepen gebracht
De Ryoliet en de Kwarts kan afkomstig zijn van de South Carolina Piedmont plateau

Topper site
(laag met resten van houtskool)

- In 2004 zorgt de archeoloog Albert Goodyear voor een schok in de wereld van de archeologie en de paleontologie met zijn bewering dat er aan de oever van de Savannah River in Allendale county werktuigen uit vuursteen en verkoolde plantenresten werden opgegraven die met C14 radiometrisch werden gedateerd op 50 Ka.
http://en.wikipedia.org/wiki/Albert_Goodyear

- De artefacten en de houtskool werden gevonden in een laag 4 m onder de pre-Clovis laag

(*) Na de ontdekking van de Clovis cultuur in 1929 tot 1980 was het niet gebruikelijk bij opgravingen dieper te graven dan de lagen waarin Clovis artefacten waren gevonden omdat men overtuigd was dat er geen oudere menselijke activiteit geweest was in Amerika.

Topper site
(bewerkte flake)

- Er werden Flakes gevonden met sporen van bewerking .

*** Het is best mogelijk dat de Homo sapiens tijdens de Wisconsin Glaciation, 50 Ka geleden, migreerde naar Noord Amerika via de Beringstraat.
Recente vondsten in de site Mamontovaya Krurya (36 Ka) in het Oeral gebergte en de site Yana RHS (27 Ka) in Siberië tonen aan dat de Homo sapiens veel vroeger dan gedacht
verbleef in het koude Noorden.
( zie deel 15 en deel 21)
http://en.wikipedia.org/wiki/Wisconsin_glaciation

http://archive.archaeology.org/online/news/topper.html
https://www.academia.edu/482824/Exotic_Clovis_Stone_Tools_from_the_Topper_Site_38AL23_Allendale_County_South_Carolina
http://people.delphiforums.com/MCCONAUGHY/archaeology/TopperSite.htm
http://www.athenapub.com/topper.htm
http://www.sc.edu/news/newsarticle.php?nid=316#.VEgv2aUcT3g
http://www.thesubversivearchaeologist.com/2013/01/more-north-american-hand-axes.html
http://en.wikipedia.org/wiki/Topper_(archaeological_site)

Meadowcroft Rockshelter

- De site is een spelonk onder een overhangende rots in de steile zandsteen rotswand langs de Cross Creek, een zijrivier van de Ohio rivier bij de plaats Avella in Washington county, gelegen 58 km Zuid-West van de stad Pittsburgh in de staat Pennsylvania, USA
- De spelonk was gedurende 16 Ka een toevluchtsoord voor mensen , ook de Indianen en zelfs hippies verbleven er.

- In 1955 vond de amateur historicus Albert Miller er artefacten en wachtte tot in 1973 om er met de archeoloog James Adovasio over zijn vondst te praten.

http://old.post-gazette.com/regionstate/19990130millerobit9.asp

James Adovasio

- James Adovasio startte opgravingen in 1973 tot 1989. De opgravingen werden later verdergezet tot in de jaren '90.
http://en.wikipedia.org/wiki/James_M._Adovasio

- Bij de opgravingen werden beenderen van verschillende dieren gevonden alsook stenen artefacten en asresten.
Radiometrische C14 datering heeft uitgewezen dat de spelonk bewoond was sinds 16 Ka geleden wat haar tot een pre-Clovis archeologische site maakt.

Meadowcroft Rockshelter
Miller point

- Een pre- Clovis "unfluted" point van ca. 12 Ka oud werd " Miller point" genoemd d.i. een dunne bladvormige punt gemaakt uit lokale vuursteen
http://nl.wikipedia.org/wiki/Vuursteen

Meadowcroft Rockshelter
Bifaces
Mungai knife (center)

- Na diepere uitgraving werden werd een bifaciaal artefact gevonden , het Mungai knife, gedateerd op 16 Ka.

Meadowcroft Rockshelter
Archaïsche punten

- Er werden eveneens archaïsche artefacten gevonden van bewoners na het Paleoindian tijdperk.

http://donsmaps.com/meadowcroft.html
http://en.wikipedia.org/wiki/Meadowcroft_Rockshelter
http://www.heinzhistorycenter.org/secondary.aspx?id=86
http://pabook.libraries.psu.edu/palitmap/Meadowcroft.html
http://thepreclovisandclovisdebate.weebly.com/meadowcroft-rockshelter.html
http://mai.mercyhurst.edu/academics/archaeology-anthropology/meadowcroft-rockshelter/
http://freepages.school-alumni.rootsweb.ancestry.com/~florian/rockdoctor/vft/early-history/indian/meadowcroft/artifacts.html
http://www.psmag.com/navigation/books-and-culture/the-first-americans-human-beings-clovis-archaeology-83317/
http://www.neh.gov/humanities/2014/marchapril/feature/the-first-americans

On your knees Cave

On your knees cave

- De site (49-PET-408) is een grot gelegen op de Noordelijke punt van het Prince of Wales eiland in het Tongass National Forest aan de Westzijde van Alaska
De grot is gelegen op 1 km van de zee engte Summer Strait op 125 m hoogte aan de rand van een diepe vallei.
Ze bestaat uit 2 kruipgangen (*)van elk 30 m lengte , de "Bear Passage" en de "Seal Passage".
(*) De naam van de grot is er van afgeleid.

On your knees cave - location

-De grot werd in 1993 ontdekt

Timothy Heaton

- Na de ontdekking in 1994 van beenderen van een zwarte beer die gedateerd werden op 35.3 Ka en 41.6 Ka startten de paleontologen Timothy Heaton en Fred Grady in 1995 met de exploratie van de grot

http://www.usd.edu/arts-and-sciences/earth-sciences/timothy-heaton.cfm

On your knees cave
(afgietsel van menselijke overblijfselen)

- In 1996 werden menselijke resten gevonden van 10.3 Ka oud bestaande uit een onderkaak met tanden, wervels, een fragment van het bekken en een hoektand van de bovenkaak.
- Uit de maaltanden werd DNA geëxtraheerd en uit de genetische analyse bleek dat het om een mannelijk individu ging (Y chromosoom) en uit de slijtage leidde men af dat hij ca. 25 jaar oud was.
- Er bleek geen nauwe genetische relatie te bestaan met de plaatselijk moderne inheemse bevolking.

- Er werden werktuigen aangetroffen die blijkbaar ter plaatse waren vervaardigd uit obsidiaan, d.i. vulkanisch glas dat niet op het eiland aanwezig is, hetgeen er op duidt dat het over water werd aangevoerd.
http://nl.wikipedia.org/wiki/Obsidiaan

On your knees cave
(punten)

On your knees cave
(microlithics)

http://en.wikipedia.org/wiki/On_Your_Knees_Cave
http://www.sfu.museum/journey/an-en/postsecondaire-postsecondary/your_knees
http://apps.usd.edu/esci/alaska/oykc.html
http://www.athenapub.com/oldestDNA.htm
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/17243155
http://www.athenapub.com/10Dixon.htm
http://www.uas.alaska.edu/soundings/archive-files/2008/11/science-knees.html
http://news.sciencemag.org/paleontology/2009/01/whence-first-americans

Kennewick Man

Columbia park

- De site is het 60 ha natuurgebied "Columbia Park" langs de oever van de Columbia rivier.
De " Kennewick Man" werd gevonden op de oever van de Columbia rivier nabij Kennewick, een stad in het Zuiden van de staat Washington, USA

Douglas Owsley

- Het bijna volledig geraamte van Kennewick Man werd in 1996 toevallig ontdekt door twee studenten Will Thomas en David Deacy als toeschouwers bij een speedboat wedstrijd.
- Wegens juridisch getouwtrek (*) door wetenschappers vertegenwoordigd door de antropoloog Douglas Owsley enerzijds en het US Army corps indianen stammen anderzijds duurde het tot 2004 eer er werk kon gemaakt worden van wetenschappelijk onderzoek.
(*) Het US Army Corps was eigenaar van het land en gaf het skelet niet vrij en de lokale Indianen gemeenschap maakte ook aanspraak op het skelet.
http://en.wikipedia.org/wiki/Douglas_W._Owsley

James Chatters

- De fragmenten lagen verspreid en werden geassembleerd tot een quasi volledig skelet door de archeoloog James Chatters.
- Het skelet zou afkomstig zijn van een ca. 50 jarige man van 1.75 m lang en een gewicht van 73 kg.
- De antropoloog Will Owsley stelde vast dat de man tijdens zijn leven verschillende hoofdwonden en breuken aan de ribben had opgelopen die bovendien niet goed geheeld waren.
Hij vertoonde ook afwijking aan schouder en elleboog waarschijnlijk veroorzaakt door overvloedig gebruik van de atlatl.
http://en.wikipedia.org/wiki/James_Chatters

- Een C14 datering op de beenderen wees een ouderdom van 9.5 Ka aan.

Kennewick Man - skelet

Kennewick Man - schedel

- De schedel was intact en bevatte quasi nog alle tanden.
De tanden vertoonden geen caries maar bepaalde tanden waren afgesleten tot tegen de wortel wat wijst op een suikervrij dieet.

Kennewick Man
speerpunt in het heupbeen

- In het bekken werd een speerpunt gevonden die er vergroeid was.
De speerpunt was van het Cascade type, een cultuur bij de Indianen in het Noord- Westen in de periode 10-5 Ka geleden.

Cascade point

http://en.wikipedia.org/wiki/Cascade_point

Joseph Powell

- Volgens de antropoloog Joseph Powell stamde de man , voorgaande op schedelwaarden, niet af van Europeanen maar eerder van Polynesiërs of Ainu, een volk dat leefde op de Koerilen en Sachalin.

http://nl.wikipedia.org/wiki/Aino_(volk)

https://lsu.academia.edu/JosephPowell

http://news.nationalgeographic.com/news/2014/12/141207-kennewick-man-bones-archaeology-ancient-ngbooktalk/
http://www.ibtimes.com/who-kennewick-man-5-facts-about-9000-year-old-mystery-north-american-1669986
http://www.verdevalleyarchaeology.org/event-910185
http://www.ancient-origins.net/human-origins-science/mysterious-kennewick-man-still-hangs-limbo-00967
http://seattletimes.com/html/localnews/2019387577_bones10m.html
http://www.cabrillo.edu/~crsmith/kennewick.htmlhttp://www.harbornet.com/folks/theedrich/hive/Kennewic.htm
http://en.wikipedia.org/wiki/Kennewick_Man
http://www.smithsonianmag.com/history/kennewick-man-finally-freed-share-his-secrets-180952462/?no-ist

Anzick 1

Anzick site

- De site is een graf onder een hoop scherpe silex stenen op het landgoed van de familie Anzick.

Anzick locatie

Het landgoed grenst aan het gehucht Wilsall gelegen aan de voet van de Rocky Mountains in de staat Montana, USA

- In 1968 werden er meer dan honderd stenen werktuigen gevonden en de met oker gekleurde resten van een skelet met de schedel van een 2-jarig mannelijk (*) kind kind (Anzick 1).
(*) Uit analyse van het DNA bleek dat er een Y chromosoom aanwezig was.

- De schedel en een rib werd gedateerd op 12.7 Ka wat overeenkomt met de werktuigen die stammen uit de Clovis cultuur periode.

Eske Willerslev

- Nadat er mtDNA uit beenfragmenten, de schedel en een rib van Aznik1 was geëxtraheerd werd er de sequentie van ontleed in het laboratorium van de bioloog Eske Willerslev en vergeleken met DNA van verschillende (*) inheemse bevolkingsgroepen.
(*) Er werd vergeleken met 143 moderne niet Afrikaanse populaties waaronder 52 inheemse populaties i.e.native Americans.
- Uit de resultaten die in 2014 werden gepubliceerd bleek dat Anzick 1 behoorde tot de populatie die aan de basis (*) lag van de inheemse bevolking van Noord- en Zuid-Amerika.
(*) Indien deze bevindingen correct zijn ontkrachten ze de Solutrean theorie.

http://geogenetics.ku.dk/staff/?pure=en/persons/26558
http://en.wikipedia.org/wiki/Eske_Willerslev

- De "heat map" toont aan dat de inheemse bevolking van Centraal- en Zuid Amerika meer verwant (*) zijn met Anzick 1 dan de inheemse bevolking van Noord Amerika.
(*) Dit zou er kunnen op wijzen dat een populatie vóór de Clovis periode splitste in 2 groepen waarvan er één in het Noorden bleef en de andere Zuidwaarts trok.
De groep die in het Noorden bleef zou dan later gekruist hebben met een niewe migratiegolf uit Azië

Overeenkomst genetische code

Migratie van Homo sapiens naar de Nieuwe Wereld

Inheemse bevolking verwant met Anzick 1

Sarah Anzick

- De bioloog Sarah Anzick, dochter van de landeigenaars, werkte mee met Willerslev aan het bepalen van de DNA sequentie.
Nadat de analyse voltooid was gaf ze in 2014 de beenderen terug aan de inheemse bevolking om ze opnieuw te laten begraven.
https://www.sciencenews.org/article/molecular-biologist-honors-ancient-bones

http://news.sciencemag.org/archaeology/2014/02/native-americans-descend-ancient-montana-boy
http://relevancy22.blogspot.be/2014/02/mans-ancient-past-anzick-childs-ancient.html
http://www.latimes.com/science/sciencenow/la-sci-sn-the-genetic-history-of-the-first-americans-20140212-story.html
http://www.nature.com/news/ancient-genome-stirs-ethics-debate-1.14698
http://www.nature.com/nature/journal/v506/n7487/fig_tab/nature13025_F2.html
http://www.nbcnews.com/science/science-news/ice-age-infants-genome-fills-native-american-ancestry-n28176
http://arstechnica.com/science/2014/02/skeleton-from-one-of-the-earliest-americans-yields-its-genome/
http://www.nature.com/articles/nature13025.epdf?referrer_access_token=7z-CF39zSmE0ywW3gxvBn9RgN0jAjWel9jnR3ZoTv0MvmrYVIo8ihVb74lRtW5mE3Rrcjbki1N2TapI504TCTvWTVmSlUjn8ydxJmGEXuHOEInnJc_oxEQHF4GVtZiPT
http://marcvermeersch.wordpress.com/2014/02/27/indianen-kwamen-uit-siberie-verwant-met-europeanen/
http://archaeology.about.com/od/paleoindian/fl/Anzick-Clovis-Site-Montana-USA.htm
http://news.ku.dk/all_news/2014/02/americas-only-clovis-skeleton-had-its-genome-mapped/

Mexico

Naia

Hoyo Negro

- De site is een onderwater grot nabij Tulum, een oude Mayastad op het schiereiland Yucatan, Mexico

Yucatan schiereiland

Alberto Nava Blank

- Tijdens een exploratie in 2007 ontdekte een trio van professionele duikers o.l.v. Alberto Nava een menselijk skelet dat ze Naia noemden naar het Griekse woord voor waternimf.

http://www.globalunderwaterexplorers.org/instructor-resume&id=2073

Naia skelet

- Het skelet dat gedateerd werd op ca. 12-13 Ka bleek na onderzoek afkomstig te zijn van een ca. 15 jarig meisje dat aan haar einde (*) was gekomen na een val van 30 m in de in die periode droogstaande grot die de duikers Hoyo Negro d.i. zwart hol doopten.
(*) Haar gebroken bekken laat vermoeden dat ze een diepe val maakte toen ze, waarschijnlijk op zoek naar water, een val maakte door een opening in het gewelf van de grot.

Naia - schedel en opperarm

Naia - schedel

- Het skelet was dermate goed bewaard dat er uit een maaltand voldoende DNA kon worden geëxtraheerd om de genetische code te bepalen.

- Uit de analyse van het mtDNA bleek dat de Paleo-Indianen en de huidige inheemse bevolking van de Nieuwe Wereld afkomstig zou zijn van een populatie (*) die tijdens de ijstijden geïsoleerd leefde in de streken rond de Beringstraat.
(*) Bevestigt de analyse van Anzick 1 (zie hoger)

Volgens de antropoloog en paleontoloog James Chatters zijn de fysieke verschillen (*) tussen de Paleo-Indianen en de latere inheemse bevolking het gevolg van snelle evolutie en niet van meerdere migraties naar de Nieuwe Wereld.
(*) Naia had een smal vooruitstekend gezicht den een hoog voorhoofd waardoor ze meer gelijkt op Afrikanen dan op inheemse Amerikanen.

http://www.cbc.ca/news/world/mexico-to-extract-13-000-year-old-naia-skeleton-from-cave-1.2647602
http://www.sci-news.com/othersciences/anthropology/science-naia-skeleton-first-americans-01925.html
http://www.dailymail.co.uk/sciencetech/article-2629505/Was-Naia-American-Teenage-girls-skeleton-dating-ice-age-13-000-years-ago-oldest-Americas.html
http://www.huffingtonpost.com/2014/05/16/ancient-skeleton-teenage-girl-naia_n_5332400.html
http://www.washingtonpost.com/blogs/achenblog/wp/2014/05/15/naia-the-girl-in-the-cave/
http://

www.nbcnews.com/science/science-news/hello-naia-12-000-year-old-girls-dna-reveals-first-n105841
http://news.nationalgeographic.com/news/2014/05/140515-skeleton-ice-age-mexico-cave-hoyo-negro-archaeology/
http://www.easybranches.eu/hello-naia-12000-year-old-girls-dna-reveals-first-americans-roots-1640026/
http://www.washingtonpost.com/national/health-science/girls-12000-year-old-skeleton-may-solve-a-mystery/2014/05/15/e45a6330-da90-11e3-8009-71de85b9c527_story.html
http://apps.washingtonpost.com/g/page/national/paleoamerican-remains-found-in-the-yucatan/1036/
http://www.newscientist.com/article/dn25575-flooded-cave-hides-naia-a-13000yearold-american.html#.VIyJX6V0y00
http://www.northwestern.edu/newscenter/stories/2014/05/stunning-discovery-one-of-oldest-human-skeletons-in-north-america.html
http://www.gogringo.com/ancient-teen-discovered-in-yucatan-cave/

Chili

Monte Verde

Monte Verde - site

- Monte Verde is een openluchtsite op de oever van de Chinchihuapi kreek, een zijrivier van de Maullìn rivier, op 58 km van de havenstad Puerto Montt in Zuid Chili
- Toen het waterniveau steeg zijn overblijfselen van eerdere bewoners bedolven onder een laag veen dat,wegens zijn anaeroob milieu, het vergaan van het bedolven organisch materiaal heeft vertraagd (*) en quasi stopgezet.
(*) Het vergaan of bederf van organisch materiaal is een oxidatie proces!

Tom Dillehay

- De site werd in 1975 ontdekt door een student dierenarts, die bij zijn bezoek aldaar van lokale bewoners een stuk been werd getoond dat achteraf van een mammoet afkomstig bleek te zijn .
- Het was de antropoloog Tom Dillehay die in 1977 startte met opgravingen.

http://www.archaeologychannel.org/events-guide/international-film-and-video-festival/665-about-tom-dillehay

- Er werden verschillende werktuigen opgegraven o.a. punten uit basalt, stenen werktuigen waaronder mogelijk een bola (*), een mogelijke steekbeitel om hout te bewerken gemaakt uit de slagtand van een mastodont, touw gevlochten uit plantenvezels.
(*) Bola is een wapentuig dat nog in Zuid- Amerika wordt gebruikt

http://nl.wikipedia.org/wiki/Bola
http://nl.wikipedia.org/wiki/Mastodont

Monte Verde
basalt punten

Monte Verde
stenen werktuigen

Monte Verde
touw uit plantenvezels

Monte Verde
holbeitel - slagtand v.e. mastodon

- Rond verschillende haarden werden resten van bereid en gekauwd zeewier gevonden samen met zo'n 42 eetbare planten met o.a. wilde aardappel, noten, bessen, paddenstoelen ...
- Er werden tevens 22 niet eetbare planten gevonden waarvan er gelijkaardige heden ten dage door de lokale bewoners gebruikt worden voor medische redenen. De "Wishbone" hut, waar veel van die planten werden gevonden, was mogelijk een hut waar zieken werden verzorgd .

Monte Verde
de "Wishbone" hut

Monte Verde
voetafdruk v.e.kind

- Er werd ook een been van een mastodont gevonden waar nog resten vlees aanhingen waarvan het DNA nog bewaard was.

Monte Verde
palen v.e.hut

- Er werden overblijfselen van houten palen gevonden die gebruikt werden bij de bouw van een 12-tal hutten.

Monte Verde
impressie van de woongemeenschap

Hieruit kan men afleiden dat de gemeenschap bestond uit 20 tot 30 individuen, waaronder kinderen, ( zie voetafdruk) wat, mede door het feit dat hun dieet voor een groot deel uit planten bestond die over gans het jaar rijp worden, doet vermoeden dat het een permanent kamp betrof.

- Datering van houtskool wees een ouderdom uit van 13.8 -14.8 Ka m.a.w ouder dan de Clovis culture, tot dan de oudste bekende overblijfselen van menselijke aanwezigheid in Amerika.
http://en.wikipedia.org/wiki/Clovis_culture

- De meest verspreide migratietheorie gaat er van uit dat de Homo sapiens via de Bering straat van Azië naar Noord Amerika migreerde en dan verder Zuidwaarts langs de West-kust.
Monte Verde is echter 15.000 km verder gelegen wat een te grote afstand is om te voet af te leggen. Dit doet vermoeden dat ze gedeeltelijk gebruik maakten van vaartuigen en langs de kust vorderden.
Dit wordt gestaafd door de verschillende soorten zeewier en algen die werden gevonden, een bewijs dat deze mensen vertrouwd waren met de zee.

*** ??? **********************************************************************************************

Mario Pino

- In 1997 beweerde de geoloog Mario Pino dat hij enkele honderden meters ten Zuiden van Monte Verde verbrand hout had opgegraven dat met de radiometrische C14 datering 33 Ka oud was.
Deze meting is door een deel van de wetenschappelijke wereld nog niet aanvaard.

**************************************************************** ??? *********************************

http://en.wikipedia.org/wiki/Monte_Verde
http://archive.archaeology.org/online/features/clovis/
http://archive.archaeology.org/online/features/clovis/rose1.html
http://www.uky.edu/Projects/MonteVerde/
http://www.world-archaeology.com/more/first-americans-chewed-seaweed.htm
http://www.nbcnews.com/id/24525317/ns/technology_and_science-science/t/seaweed-clears-ancient-american-mystery/
http://ucfant3165brandonanthon.wikispaces.com/page/diff/home/70891339
http://www.cabrillo.edu/~crsmith/mverde.html

Brazilië

Luzia

Lapa Verhelma

- De site is een grot in een rotswand, Lapa Vermelha bij de gemeente Lagoa Santa gelegen op 37 km ten Noord-Oosten van de stad Belo Horizonte in de deelstaat Minas Gerais in het Oosten van Brazilië.

Anette Laming

Walter Neves

http://www.universalis.fr/encyclopedie/annette-laming-emperaire/
http://en.wikipedia.org/wiki/Walter_Neves

- In 1976 werden delen van een skelet ( Lapa Vermelha IV Hominid I) opgegraven door een team o.l.v. de archeologe Anette Laming-Emperaire.
De delen (30%) van het skelet , die niet meer met elkaar waren verbonden, werden opgegraven van onder 12 m puin.
Anette Laming overleed kort daarna en heeft haar ontdekking niet verder kunnen onderzoeken.

Lapa Vermelha IV Hominid I

- De antropoloog Walter Neves deed verder onderzoek op het skelet dat afkomstig was van een 20-25 jarige vrouw van ca. 1.50 m lang die hij "Luzia" noemde als hommage aan de Australopithecus Lucy ( zie deel 2)
Het skelet werd gedateerd op 11.5 Ka.

- De schedel, die goed bewaard was, lag verwijderd van de rest van het skelet.
Het betrof een smalle ovale schedel met een vooruitstekend aangezicht en een uitgesproken kin.

- Bij de reconstructie van het aangezicht komen de antropologen uit bij een Homo sapiens sapiens van het negroïde type gelijkend op de Australische Aboriginals en/of Melanesiërs

http://tempodoshomens.blogspot.be/2011/05/gruta-da-lapa-vermelha.html
http://www.scielo.br/scielo.php?script=sci_arttext&pid=S1415-47571999000400001
http://humanorigins.si.edu/evidence/human-fossils/fossils/lapa-vermelha-iv-hominid-1
http://revistapesquisa.fapesp.br/en/2012/05/11/walter-neves-luzias-father/
http://www.freerepublic.com/focus/f-news/1283339/posts
http://www.nytimes.com/1999/10/26/science/an-ancient-skull-challenges-long-held-theories.html
http://www.cabrillo.edu/~crsmith/luzia.html
http://en.wikipedia.org/wiki/Luzia_Woman

Pedra Furada

Pedra Furada
( doorboorde rots)

- Pedra Furada bestaat uit meer dan 800 archeologische sites gelegen in het Parc National de la Serra de Capivara in de deelstaat Piauí, Brazilië.

- De exploratie van de site start in 1978 en in 1986 publiceert de archeoloog Niède Guidon een eerste rapport.
http://en.wikipedia.org/wiki/Ni%C3%A8de_Guidon

- In de oudste lagen van de site Boqueirao da Pedra Furada (BPF) werd houtskool afkomstig van vuurhaarden (*) radiometrisch (**) gedateerd op 55 Ka.
Dit houdt in dat er mogelijk 60 Ka geleden reeds menselijke activiteit was.

(*) Aanhangers van de "Clovis"-theorie beweren dat het hier gaat om natuurlijke oorzaken, bv. blikseminslag.

(**) Bij de radiometrische C14 datering werd het materiaal onderworpen aan de ABOX-SC procedure om het monster te decontamineren i.e. recente koolstof te verwijderen om vervolgens gedateerd te worden met de AMS techniek.
http://aeonlaboratories.com/?page=methods

https://journals.uair.arizona.edu/index.php/radiocarbon/article/view/3802

- In de Toca do Garrincho site werden 3 tanden en een schedelfragment gevonden van ca. 15 Ka oud.
De tanden en het schedelfragment vertonen enige archaïsche kenmerken.
http://65.54.113.26/Publication/26281107

*** controverse ********************************************************************

- Sinds de ontdekking van de Clovis-sites in 1929 e.v werd aangenomen dat ca. 14 Ka geleden de Homo sapiens uit Azië naar Noord Amerika migreerde via de toen boven de zeespiegel uitstekende Bering straat om daarna langs de kust en de ijsvrije corridor uit te zwermen naar het Zuiden

- De archeologe Niède Guidon is na de bevindingen in Monte Verde en Pedra Furada overtuigd dat de Homo sapiens ook uit Zuid Azië migreerde naar Zuid Amerika en dat mogelijk de Archaïsche Homo sapiens 130 Ka geleden emigreerde uit Afrika.

******************************************************* controverse ****************

- De schilderingen uit Pedra Furada worden gecatalogeerd als "Nordeste Tradition" die zich situeert 6-12 Ka geleden en gekenmerkt is door de uitbeelding van taferelen uit het dagelijks leven.
De tekeningen zijn zowel abstract als geometrisch .
Als kleurstof werd rode oker, zwarte houtskool of verkoold been aangewend.

Toca da Extrema II

- Een rotsschildering in Toca da Extrema II waarin mensen en dieren (hert) worden afgebeeld.

Toca das Figuras do Angical I

- Rotsschildering in Toca das Figuras do Angical I die herten voorstelt

Toca do Boqueirao da Pedra Furada

- Tafereel uit de spelonk Toca do Boqueirao da Pedra Furada waarin dieren, o.a.een krokodil, heel schematisch zijn afgebeeld.

Toca do Joao Arsena

- Dit tafereel is afkomstig van Toca do Joao Arsena en stelt jagers voor met speren en atlatl ( hulpstuk - speerwerper)

Toca do Veado

- Een ludiek tafereel uit Toca do Veado

Toca do Estevo III

- Een poema geschilderd in wit op de rotswand van de site Toca do Estevo III

Pedra Furada

- Gravure die een vulva afbeeldt vergelijkbaar met gravures in Abri Castanet die gedateerd werden op 37 Ka
(zie deel 18)

Toca do Pica Pau
(puntige steen)

- De artefacten zoals schrapers en punten die werden opgegraven in lagen, gedateerd op 25-32 Ka, zijn eerder rudimentair afgewerkt in zoverre dat bepaalde wetenschappers van mening zijn dat ze via een natuurlijke weg zijn tot stand gekomen, zonder tussenkomst van mensen.

http://www.international.icomos.org/studies/rockart-latinamerica/annex4-7.pdf
http://www.bradshawfoundation.com/south_america/serra_da_capivara/pedra_furada/index.php
http://fr.wikipedia.org/wiki/Pedra_Furada
http://www.athenapub.com/10pfurad.htm
http://www.sfu.museum/journey/an-en/postsecondaire-postsecondary/pedra_furada
http://www.yurileveratto.com/en/articolo.php?Id=155
http://openplac.es/trips/serra-da-capivara-national-park-in-pi-brazil
http://portablerockart.blogspot.be/2013/07/pedra-furada-is-another-american.html
http://en.wikipedia.org/wiki/Pedra_Furada_sites
http://www.fundacaobunge.org.br/en/jornal-cidadania/news.php?id=7331&/prehistoric_vernissage

Argentinië

Cueva de las Manos

- De site is een grot in Patagonië in de vallei van de Pinturas rivier in de provincie Santa Cruz, Argentinië

Cueva de las Manos
(handen)

- In de grot zijn er talrijke rotsschilderingen te zien zoals de veel voorkomende sjablonen van handen die de naam aan de grot gaven, dieren zoals de lama, jachttaferelen e.a.

Cueva de las Manos
(wilde lama's)

- Er werden minerale kleurstoffen (*) gebruikt met Fe-oxides (rood), Mn-oxides (zwart), kaolien (wit) en Natrojarosite (geel)
(*) kaolien= Al-silicaat
natrojarosite = Na,Fe -sulfaat

Cueva de las Manos
(salamanders?)

- De rotsschilderingen dateren van 9.3- 13 Ka geleden.

http://en.wikipedia.org/wiki/Cueva_de_las_Manos
http://whc.unesco.org/en/list/936
http://www.bradshawfoundation.com/south_america/cueva_de_los_manos/index.php
http://www.patagonia-calling.com/patagonia-places/cueva-manos/cuevos-manos.htm
http://www.amusingplanet.com/2013/09/the-cave-of-hands-in-patagonia-argentina.html
http://www.interpatagonia.com/peritomoreno/cueva-manos-archeological-corridor.html

**** Info****

Evolutietheoriën

Migratie kaart

http://www.scientificamerican.com/article.cfm?id=tracking-y-chromosomes-through-time
http://anthro.palomar.edu/homo2/mod_homo_4.htm
http://www.mun.ca/biology/scarr/Human_diversity.html
http://en.wikipedia.org/wiki/Recent_African_origin_of_modern_humans
http://en.wikipedia.org/wiki/Multiregional_origin_of_modern_humans
Datering

* BP : Before Present waarbij het jaar 1950 als "Present" werd bepaald
http://archaeology.about.com/od/bterms/g/bp.htm

http://nl.wikipedia.org/wiki/Before_Present

* RCYBP: Radio Carbon Years Before Present is de ouderdom bepaald met de klassieke

radiometrische C14 methode.

http://archaeology.about.com/od/dating/qt/rcypb.htm

* cal BP : Calibrated Before Present waarbij de uitkomst van de datering met de C14 methode wordt gecorrigeerd rekening houdend met de variaties in het C14-gehalte in de atmosfeer over de jaren.

http://archaeology.about.com/b/2008/07/09/faq-what-does-cal-bp-mean.htm

http://en.wikipedia.org/wiki/Radiocarbon_dating#Calibration

Dateringsmethodes

* ESR : (Electron Spin Resonance) is een spectroscopische techniek om vrije radicalen te detecteren.

Straling veroorzaakt na een lange periode de vorming van vrije radicalen in het tandglazuur. Met ESR-spectroscopie worden de vrije radicalen gedetecteerd en mits kalibratie kan de ouderdom van de tanden bepaald worden.
http://nl.wikipedia.org/wiki/Elektronspinresonantie

* Radiometric dating : Radiometrische datering die steunt op het radioactief verval van natuurlijke isotopen met o.a. U/Pb, U/Th, Ar40/Ar39, U238/U234, C14 ...

http://nl.wikipedia.org/wiki/Radiometrische_datering

* Fission Track Dating : Radiometrische datering die steunt op de analyse van de splijtingsporen die U238 bij zijn verval achterlaat in kristallen of vulkanisch glas. Voorwaarde is dat de kristallen voldoende U238 bevatten.( Zr bevat voldoende U238 )

De Fission Track Methode (FTM) wordt gebruikt in een bereik van 0.1 - 20000 Ma om vulkanische erupties en artefacten te dateren.
http://en.wikipedia.org/wiki/Fission_track_datinghttp://www.minpet.ugent.be/fission.htm

* Accelerated Mass Spectrometry : Wordt toegepast indien uiterst weinig materiaal beschikbaar is (< 1 mg). De C14 isotopen worden via de massaspectrometer afgezonderd zodat voldoende materiaal beschikbaar is.
http://archaeology.about.com/od/amthroughanterms/g/ams_radiocarbon.htm
http://en.wikipedia.org/wiki/Accelerator_mass_spectrometry

* Amino Acid Dating : Aminozuren zijn optisch actief (d & l configuratie). Enkel het
l -Aminozuur komt voor in levende organismen. Na afsterven ontstaat er na verloop van tijd door racemisatie een racemisch mengsel van d- en l- Aminozuren. De verhouding d/l is een maat voor de ouderdomsbepaling.
http://en.wikipedia.org/wiki/Amino_acid_dating

* Fluorine dating : Relatieve datering door meten van het gehalte aan F- verbindingen (Fluoriden) in beenderen. Beenderen nemen Fluor op uit het grondwater waarna zich F-verbindingen vormen die accumuleren in de beenderen. Het gehalte is een relatieve maat voor de ouderdom m.a.w. bij verschillende beenderen kan bepaald worden " ouder dan "

http://nl.wikipedia.org/wiki/Radiometrische_datering

* Oxygen Isotope Stage : is een onderdeel van chronostratigrafie d.i. het dateren van gesteenten.
De methodiek is gebaseerd op het feit dat de 3 isotopen van Zuurstof (99.759% O16, 0.0374% O17,
0.2039% O18) in een bepaalde verhouding aanwezig zijn onder een gebonden vorm in water (H2O).
Er bestaat een evenwicht tussen de gehaltes aan isotopen in de atmosfeer (waterdamp) en de oceanen.
Bij het verdampen wordt dit evenwicht verbroken omdat water met het O16 isotoop gemakkelijker verdampt dan water met de zwaardere isotopen. Wanneer het regent wordt het evenwicht hersteld.
In de ijstijden daarentegen valt op de hogere breedten de neerslag onder de vorm van sneeuw die overgaat in ijs en niet terugvloeit naar de oceanen , waardoor het evenwicht voor langere tijd verbroken wordt : de oceanen bevatten in de ijstijden meer O18 dan in de warmere periodes.
Deze gewijzigde verhouding vindt men terug in het CaCO3 waaruit het skelet is opgebouwd.
http://nl.wikipedia.org/wiki/Marine_Isotope_Stage
http://en.wikipedia.org/wiki/Cosmogenic_nuclide

geel = gematigd klimaat
bauw = ijstijden

* Thermoluminescence : dateringsmethode die gebaseerd is op het feit dat kristallijne structuren in sedimenten worden " aangeslagen" door de achtergrondstraling.

Wanneer de sedimenten tijdens de meting worden verhit zenden ze een zwak lichtsignaal uit proportioneel met de, in de loop der tijden, ontvangen straling.
http://en.wikipedia.org/wiki/Thermoluminescence_dating

* Optically Stimulated Luminescence : OSL is afgeleid van de thermoluminescence, maar i.p.v verhitting worden de sedimenten gestimuleerd door licht.
http://en.wikipedia.org/wiki/Optically_stimulated_luminescence

* Paleomagnetisme : Paleomagnetisme is de meting van de richting van het magnetisch veld in gesteenten. Omdat het aardmagnetisch veld in de loop der tijden regelmatig omkeerde kan het als ruwe datering gebruikt worden.

http://nl.wikipedia.org/wiki/Omkering_van_het_aardmagnetisch_veld
http://en.wikipedia.org/wiki/Paleomagnetism

* Cosmogenic dating steunt op de meting van de isotopen Be10 en Al 26 die uit het SiO2 van het kwartshoudend gesteente zijn ontstaan door kosmische straling. De hoeveelheid van die isotopen geeft in combinatie met hun radioactief verval een maat voor de duur dat het gesteente werd blootgesteld of werd bedekt na de blootstelling aan de kosmische straling.

http://en.wikipedia.org/wiki/Surface_exposure_dating
http://en.wikipedia.org/wiki/Cosmogenic_nuclide
http://www.antarcticglaciers.org/glacial-geology/dating-glacial-sediments-2/cosmogenic_nuclide_datin/
http://www.landforms.eu/cairngorms/cosmo.htm

* Magnetostratigrafie is het relatief dateren van gesteentelagen aan de hand van het magnetisme in die gesteentelagen. Magnetostratigrafie maakt gebruik van de omkeringen van het aardmagnetisch veld die in de loop van de geologische geschiedenis plaatsvonden
http://en.wikipedia.org/wiki/Magnetostratigraphy